Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
Przed nami jeszcze blisko miesiąc wiosny, z typową dla tej pory roku pogodą. Czekają nas przeważnie ciepłe dnie i niezbyt chłodne noce, z częściowym zachmurzeniem, ale także okresowo, raczej niezbyt obfitymi, opadami deszczu. Nie powinno więc zabraknąć okazji do podziwiania nocnego nieba, choć tydzień ten nie obfituje w ciekawsze wydarzenia.
Do 20 czerwca wciąż obserwować będziemy wydłużania się dni, jednak kosztem coraz powolniejszego kurczenie się długości nocy. W Katowicach, w niedzielę 19 maja, od wschodu o godz. 4:49 do zachodu o 20:33, Słońce wędrować będzie ponad horyzontem 15 h 44 min, o godz. 12:40 wznosząc się najwyżej, na 59,7° ponad nasz horyzont. W sobotę 25 maja, od godz. 4:42 do 20:40, dzień potrwa 15 h 58 min, a więc o kolejne 14 min dłużej, a górujące o godz. 12:41 Słońce wzniesie się na 60,8°, czyli o 1,1° wyżej ponad południowy horyzont. To już liczby niewiele mniejsze od tych z pierwszego dnia astronomicznego lata. Po dotarciu Słońca nocą 20/21 czerwca krótko przed północą do najwyższego punktu ekliptyki – punktu Raka, czyli letniego przesilenia, pierwszy letni dzień, 21 czerwca, potrwa u nas 16,5 h, a więc już tylko o nieco ponad 0,5 h dłużej, a w prawdziwe południe Słońce wzniesie się na nasze niebo na 63,2°, jeszcze tylko o prawie 2,5° wyżej. Z tygodnia na tydzień pozornie oddalając się od średniej odległości od Ziemi, a zbliżając coraz bardziej do momentu letniego przesilenia, w ciągu tego tygodnia nasza Dzienna Gwiazda ma do pokonania wzdłuż ekliptyki dystans 6,73°, tym razem poruszając się względem gwiazd z coraz mniejszą prędkością kątową: 0,96° na dobę. Trasa ta w całości biegnie przez zachodnie rejony gwiazdozbioru Byka, mijając 4° od południa znaną otwartą gromadą gwiazd Plejady, rozpoczynając się spotkaniem z Jowiszem nocą 18/19 maja.
Poza pełnią niemal w środku tygodnia, tym razem Księżyc nie wykazuje większej aktywności, np. w koniunkcjach z planetami, które nadal grupują się po przeciwnej stronie nieba blisko Słońca, w łańcuchu o długości około 70°. Kolejna, czerwcowa seria tych koniunkcji rozpocznie się 31 maja w środku dnia i potrwa w całości do 6 czerwca. Interesującym spotkaniem dwóch najjaśniejszych planet mogłaby być w czwartek 23 maja bliska koniunkcja Wenus z Jowiszem, jednak mająca miejsce w pełni dnia i – co ważniejsze – zaledwie 3,5° na zachód od Słońca, co czyni bardzo trudną obserwację tego planetarnego spotkania.
Ponieważ niewiele zmieniło się przez miniony tydzień w gwiezdnym wystroju wieczornego nieba, na którym na dodatek brak jakichkolwiek planet, przyjrzyjmy się tym razem charakterystycznym składnikom bliskiej już letniego przesilenia nocy w środku omawianego tygodnia. W tę środę 22 maja, w Katowicach pożegnamy Słońce o godz. 20:37. Po 39 min zmierzchu cywilnego, o godz. 21:16 zanurzone na 6° pod horyzont Słońce zapewni na tyle ciemne nocne niebo, że powinno udać się nam dostrzec większość jaśniejszych gwiazd. Na rzadziej wyróżniany przez astronomów zmierzch żeglarski (nautyczny), ze Słońcem 12° pod horyzontem musimy poczekać kolejne 57 min, natomiast dopiero po upływie następnych 90 min., o godz. 23:43, zanurzone na 18° pod horyzont Słońce zapewnia całkowicie ciemną noc astronomiczną. Często jednak noc ta nie jest tak całkowicie ciemna, bo wystarczy Księżyc, który zwłaszcza w pobliżu pełni potrafi nocne niebo całkiem skutecznie zaśmiecić swym światłem. Na uwagę zwraca fakt, że podczas omawianej nocy 22/23 maja, już o 1:38, a więc po upływie niespełna 2 h, na naszej szerokości geograficznej noc astronomiczna kończy się, a wraz z kolejnym wschodem Słońca, kwadrans przed godz. 5:00 nastaje nowy dzień. Szczególnie krótka noc astronomiczna już 30 maja zniknie na 1,5 miesiąca z naszego nieba. Na północnych krańcach Polski taka sytuacja ma już miejsce od 10 maja i potrwa do 1 sierpnia.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy o maksymalną odległość, na jaką oddalić się może od Ziemi Księżyc podczas apogeum. Podobnie jak księżyce innych planet, nasz Księżyc porusza się po eliptycznej orbicie, w jego przypadku pod wzajemnym oddziaływaniem zarówno Ziemi, jak i stosunkowo nieodległego, i zdecydowanie najmasywniejszego w tej trójce obiektów, Słońca. To głównie powoduje różne za każdym kolejnym razem odległości, na jakie Księżyc okresowo zbliża się do Ziemi podczas perygeum i oddala w trakcie apogeum. W naszych czasach, jako średnią odległość Księżyca od Ziemi przyjmuje się około 384,4 tys. km, przy czym może się ona wahać w granicach od około 356,4 tys. km podczas najbliższego perygeum do około 406,7 tys. km w przypadku najdalszego apogeum. I tej ostatniej wartości oczekiwaliśmy jako poprawnej odpowiedzi, uznając jednak zawarte w różnych źródłach nieco odmienne wartości.
Zanim podamy treść kolejnej zagadki, podsumujemy 3 pierwsze zagadki ubiegłego miesiąca, spośród autorów poprawnych odpowiedzi wybierając Gwiaździarza Miesiąca Kwietnia. Dwukrotnie powtórzona w naszej audycji podczas trwania egzaminów maturalnych, trudna zagadka dotycząca półmetka tegorocznej wiosny, wyjątkowo została osobno upamiętniona tytułem Astromaturzysty. Na liście w sumie tylko 11 poprawnych rozwiązań, przeoczona została odpowiedź Pana Henryka z Pielgrzymowic, za co przepraszamy, a lista została uzupełniona.
Na pozostałe kwietniowe zagadki otrzymaliśmy łącznie 58 odpowiedzi od 20 Słuchaczek i Słuchaczy. Byli to, w kolejności alfabetycznej imion: Adam z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śląskiej, Hanna i Tadeusz z Rudy Śląskiej, Henryk z Lędzin, Henryk z Pielgrzymowic, Henryk z Bytomia, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Marek z Woźnik, Piotr z Krzanowic, Piotr z Gliwic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa i Gliwic, Wiesław z Zawiercia, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej.
Spośród autorów kompletu poprawnych odpowiedzi, honorowy tytuł Gwiaździarza Miesiąca Kwietnia 2024 roku przypadł Pani Justynie z Olesna. Gratulacje!
A oto dzisiejsza zagadka. Kiedy w Polsce najdłużej trwa noc astronomiczna? Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 23 maja pod adresem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
