Od minionego czwartku Słońce wędruje przez równikowy gwiazdozbiór Panny.
To tu w naszych czasach, trasa pozornej rocznej wędrówki Słońca na tle gwiazd osiąga zodiakalny punkt Wagi, czyli punkt równonocy jesiennej, w którym przecina równik niebieski, przechodząc z północnej na południową półkulę niebieską.
W tym roku astronomiczną jesień powitamy w środę 22 września o godz. 21.21, a więc już nocą, która będzie jednak jeszcze o 17 min dłuższa od czwartkowego, pierwszego jesiennego dnia. Dokładnie 12 h 00 min dzień trwać będzie dopiero w kończącą omawiany tydzień sobotę 25 września. Niemal identyczna sytuacja ma w tych dniach miejsce zarówno na południu, jak i na północnych krańcach Polski. Główne przyczyny tych rozbieżności opisaliśmy przed tygodniem. W Katowicach, w niedzielę 19 września, od godz. 6.25 do 18.48, Słońce wędruje ponad horyzontem jeszcze 12 h 23 min, o godzinie 12.38 wznosząc się na 41,1° ponad południowy horyzont. W sobotę 25 września, na naszej szerokości geograficznej Słońce będzie górowało 2,5 min wcześniej, już tylko 38,7° nad horyzontem, tym samym coraz głębiej z nocy na noc chowa się ono pod horyzont około północy. Podczas gdy przez 1,5 miesiąca przełomu wiosny i lata brak było prawdziwie ciemnych nocy astronomicznych, obecnie już przez blisko 9 h Słońce wędruje nocą co najmniej 18° pod horyzontem. To umożliwia obserwacje nie tylko tych najjaśniejszych, ale również najciemniejszych obiektów nocnego nieba.
Na przeszkodzie jednak okresowo staje Księżyc, zwłaszcza gdy w pobliżu pełni wędruje po niebie całą noc. Taką sytuację mamy obecnie, w związku z przypadającą nocą z poniedziałku na wtorek pełnią. Już w niedzielę, z oświetloną w 97% tarczą, Księżyc pojawia się na naszym niebie równocześnie z zachodem Słońca, na tle gwiazdozbioru Wodnika, by zniknąć już w pierwszych minutach kolejnego dnia. Wprawdzie z każdą kolejną nocą wschody i zachody Księżyca są coraz późniejsze, jednak nawet w sobotę, świecący jeszcze 79% swej tarczy, pojawi się on na niebie zaledwie 1 h po zmierzchu już w konstelacji Byka, w pobliżu pięknej gromady gwiazd Plejady. Na tym odcinku swej trasy na tle gwiazd, nasz naturalny satelita spotyka 2 planety, niestety są to najsłabiej świecące Neptun i Uran. Koniunkcja z Neptunem, ma miejsce w poniedziałek w środku dnia, zaledwie 12 h przed pełnią, na granicy jesiennych gwiazdozbiorów Wodnika i Ryb. Używając niewielkiego nawet amatorskiego teleskopu lub lornetki, mamy szansę zaobserwować piątkową koniunkcję 86% Księżyca z Uranem, mającą miejsce nieco ponad 1 h przed wschodem obu obiektów, gdy na naszym niebie dzielić je będzie odległość 2,2°. Pełnia w tym tygodniu nie będzie najbardziej uciążliwa dla obserwacji innych obiektów nieba, ponieważ przypada 6 dni przed apogeum, czyli największym oddaleniem Księżyca od Ziemi. Z drugiej jednak strony, wędrując przez niemal najwyżej położone rejony nieba, będzie on obficie rozświetlał cały firmament.
Z jasnych planet, podobnie jak przed tygodniem, na nocnym niebie mamy szanse zobaczyć jedynie Wenus, Jowisza i Saturna. Merkury, choć po niedawnej elongacji wschodniej, nadal oddalony jest od Słońca na prawie 25°, to poruszając się ponad 3,5° poniżej ekliptyki, zachodzi już 20 min po Słońcu, co czyni praktycznie niemożliwym dostrzeżenie go na tle jasnego jeszcze nieba. Kolejny, ostatni w tym roku okres, tym razem porannej widoczności Merkurego czeka nas przez blisko 3 tygodnie od połowy października do pierwszych dni listopada. Zaledwie 5° na wschód od Słońca znajdujący się na niebie Mars, zachodzi kilkanaście minut po nim, co przy 3,5-krotnie mniejszej od Merkurego jasności, tym bardziej nie daje szans na dostrzeżenie go. Czerwona Planeta pojawi się ponownie, tym razem na porannym niebie, dopiero pod koniec października. Na razie nieznacznie, ale z końcem października zdecydowanie wyraźniej, poprawia się czas widoczności najjaśniejszej z planet Wenus, w ciągu tego tygodnia wydłużający się jednak zaledwie o 3 min, do 73 min po zachodzie Słońca. Jednak dzięki silnemu blaskowi Wenus, możemy ją obserwować już w trakcie zapadania zmierzchu, w sumie przez blisko 3 kwadranse. Po sierpniowych opozycjach Jowisza i Saturna, obie planety możemy nadal oglądać przez około 3/4 nocy. W środku tygodnia, zerowej wielkości gwiazdowej Saturn góruje u nas 2 h po zmierzchu, blisko 19-krotnie jaśniejszy Jowisz wznosi się najwyżej na niebo 65 min później. Obydwie te planety-olbrzymy goszczą w granicach konstelacji Koziorożca, 9 miesięcy po szczególnie bliskiej grudniowej ich wzajemnej koniunkcji, szybszy Jowisz wyprzedza już Saturna o prawie 16,5° na wschód.
Mimo rozświetlającego niebo Księżyca w okolicy pełni, spróbujmy przyjrzeć się, co zmieniło się w gwiezdnym wystroju nieba w porównaniu z ubiegłym tygodniem. Wieczorne niebo różni się od tego sprzed tygodnia niemal niezauważalnie, większe zmiany są przed coraz później nastającym świtem. Tuż po zmierzchu nadal nad południowym horyzontem dominują gwiazdozbiory letnie, z górującym właśnie Herkulesem oraz Wężownikiem i Wężem. Gwiezdny symbol z żalem żegnanej pory roku, Trójkąt Letni najwyżej wzniesie się 2 h 10 min po zachodzie Słońca. Od pierwszych minut nocy na wschodzie odnajdziemy 3 jasne gwiazdy konstelacji Pegaza, wraz z najjaśniejszą gwiazdą Andromedy układające się w Jesienny Kwadrat, symbol nastającej właśnie nowej pory roku, najwyżej wznoszący się krótko po północy, gdy na wschodzie błyszczą już bardzo jasne gwiazdy pierwszych konstelacji zimowych. Godzinę przed świtem góruje już pierwsza gwiazda Zimowego Sześciokąta, najjaśniejszy w Byku Aldebaran.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Na nietrudną zagadkę sprzed tygodnia otrzymaliśmy wyłącznie poprawne odpowiedzi, że jedyną sondą kosmiczną, która 25 sierpnia 1989 roku, po 22 latach lotu zbliżyła się na 4,5 km do górnych warstw atmosfery Neptuna, był Voyager 2.
A oto dzisiejsze pytanie. Proszę podać nazwisko co najmniej jednego z trzech astronomów, uważanych za współodkrywców Neptuna. Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do czwartku 23 września. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
