Przed nami kolejny tydzień z tyleż bezchmurną, co deszczową pogodą, choć nieco wyższymi niż w poprzednim, bardziej już wiosennymi temperaturami.
Z astronomicznego punktu widzenia wszystko biegnie zgodnie z odwiecznym planem. W siódmym już tygodniu wiosny, na naszej szerokości geograficznej dnia przybywa nieco wolniej, choć wciąż w dużym tempie. W Katowicach, w niedzielę 24 kwietnia, od wschodu o godz. 5.33 do zachodu o 19.51, Słońce wędruje ponad horyzontem 14 h 18 min, o godz. 12.42, w prawdziwe południe, wznosząc się na 52,7° ponad horyzont. W sobotę 30 kwietnia dzień trwa od godz. 5.22 do 20.01, a więc 14 h 39 min, o kolejne 21 min dłużej, a podczas górowania, o 12.41 Słońce wznosi się na 54,6°, znów o prawie 2° wyżej.
Po ostatniej kwadrze w minioną sobotę, stopniowo zbliżając się na niebie do Słońca, z końcem tego tygodnia Księżyc, nocą z soboty na niedzielę, niespełna 1,5 h przed północą, osiąga nów. W pierwszej połowie tygodnia, w ciągu zaledwie 2,5 doby, czeka nas seria pięciu koniunkcji Księżyca z planetami – ostatnia jeszcze prawie 3,5 doby przed nowiem, w odległości 40° od Słońca. Swą obecną wędrówkę na tle gwiazd, z oświetloną jeszcze w 43% tarczą, wschodzący 2 h przed Słońcem Księżyc rozpoczyna w centrum gwiazdozbioru Koziorożca. Nocą z niedzieli na poniedziałek, 1,5 h po północy, jeszcze pod horyzontem, świecąc 1/3 swej tarczy, jako całkiem wyrośnięty rogalik, przemyka 5° na południe od goszczącego we wschodnim krańcu Koziorożca Saturna, co zobaczymy dopiero po jego wschodzie, 1,5 h przed Słońcem. Dobę później, nocą z poniedziałku na wtorek, 1 h przed wschodem Słońca, mamy szansę zobaczyć Księżyc w Wodniku, 4,5° poniżej Marsa. Kolejne trzy koniunkcje mają miejsce w środę. Pierwsza, również rano, ale już 1 h po wschodzie Słońca, jednak na bezchmurnym niebie 14% wąski sierp Księżyca możemy dostrzec krótko przed świtem, tuż nad horyzontem, 4,5° poniżej Wenus. Dzięki dużej jasności planety, spotkanie wąskiego sierpa Księżyca z bardzo jasną Wenus, nawet na tle rozjaśniającego się nieba, stanowi zazwyczaj bardzo malowniczy widok, tym razem jeszcze ciekawszy dzięki widniejącemu nie opodal, 3,5° na wschód od Wenus, również jasnemu Jowiszowi, do którego Księżyc najbardziej zbliża się dopiero w środku dnia. Wcześniej, nieco ponad 1 h po spotkaniu z Wenus, ma miejsce koniunkcja Księżyca z Neptunem, której raczej nie da się dostrzec tuż przed świtem na zbyt jasnym już niebie.
Nieco większe są szanse obserwacji bardzo bliskiej koniunkcji Wenus z Neptunem w środę wieczorem, gdy obie planety zbliżą się do siebie na 0,5’ i z końcem nocy z środy na czwartek, wschodząc 0,5 h przed początkiem świtu cywilnego będą nadal blisko, 0,3° od siebie. Ostatnią w tym tygodniu będzie bliska koniunkcja Wenus z Jowiszem, gdy 3 kwadranse przed północą z soboty na niedzielę zbliżą się na niebie na 0,2°, co na pogodnym niebie będziemy mogli bez trudu dostrzec po wschodzie obu planet pod koniec nocy, również 0,5 h przed świtem, gdy będą wciąż blisko, 0,3° od siebie, w południowo-zachodnim krańcu konstelacji Ryb.
Wszystkie wymienione dotąd planety obecnie wschodzą pod koniec nocy, najwcześniej Saturn, nieco ponad 2 h przed Słońcem. Z każdym dniem wcześniej zachodzący Uran, w środku tygodnia znika już z nieba z początkiem zmierzchu. Drugą planetą od kilku tygodni zachodzącą wieczorem jest Merkury, nocą z czwartku na piątek osiągający maksymalną elongację, oddalając się na niebie na 20,5° na wschód od Słońca. Taka konfiguracja skutkuje najlepszą wieczorną widocznością Merkurego, tym razem zapewniając najdłuższy w całym 2022 roku czas obserwacji tej planety. W piątek wieczorem Merkury zachodzi 2 h 08 min po Słońcu i przy niemałej jasności +0,2 magnitudo, przez około 1,5 h po zmierzchu cywilnym jest dostrzegalny nad zachodnim horyzontem.
Wracając jeszcze na krótko do Słońca i Księżyca, warto wspomnieć o mającym miejsce podczas najbliższego nowiu, nocą z kończącej tydzień soboty na niedzielę, częściowym zaćmieniu Słońca. Niestety, będzie ono widoczne daleko na południowej półkuli, z maksymalnym zakryciem Słońca późnym wieczorem naszego czasu pomiędzy Antarktydą i Ameryką Południową. Jednak zaćmienie Słońca jest poniekąd zapowiedzią, występującego zazwyczaj 2 tygodnie wcześniej lub później zaćmienia Księżyca. I faktycznie, 16 maja czeka nas całkowite zaćmienie Księżyca, jednak na terenie Polski widoczne tylko jako częściowe, krótko przed zachodem Księżyca.
Na wieczornym niebie dominują już zdecydowanie wiosenne gwiazdozbiory. Krótko po zmierzchu, od południa do południowego wschodu rozciąga się najdłuższa z wszystkich konstelacji Hydra, z wznoszącą się na 30° ponad horyzont, górującą już o zachodzie Słońca, czerwoną gwiazdą Alfard i wynurzającym się właśnie spod horyzontu końcem jej długiego na ponad 100° cielska. Na 52° wznosi się, górujący właśnie Regulus z Lwa, pierwsza gwiazda obszernego Trójkąta Wiosennego, którego najjaśniejsza gwiazda, Arktur czyli Gwiazda Wiosenna z konstelacji Wolarza błyszczy 33° ponad wschodnim horyzontem, a Spikę z Panny, południowo-wschodni wierzchołek, odnajdziemy 15° ponad horyzontem. Kwadrans po północy, gdy na południu na prawie 60° wznosi się górujący właśnie wiosenny Arktur, we wschodniej stronie nieba zobaczymy już 4 najjaśniejsze gwiazdy konstelacji letnich: niespełna 10° nad południowo-wschodnim horyzontem najjaśniejszy w Skorpionie Antares, zaś na wschodzie w komplecie lśnią gwiazdy Trójkąta Letniego.
Pora na zagadkową cześć Gwiaździarni. Na zagadkę sprzed tygodnia otrzymaliśmy same poprawne odpowiedzi. Łacińskie nazwy kojarzących się z Wielkanocą gwiazdozbiorów Zająca i Barana, to Lepus i Aries. Przy oznaczeniach gwiazd tych konstelacji używa dopełniaczy tych nazw: Leporis i Arietis lub ich 3-literowych skrótów: Lep i Ari.
A oto dzisiejsza zagadka. Oprócz 8 głównych planet, wokół Słońca krąży również nieliczna jak dotąd grupa 5 obiektów określanych dziś jako planety karłowate, do których od niespełna 16 lat zalicza się odkrytego w 1930 roku Plutona. A jakie obiekty astronomiczne nazywamy egzoplanetami?
Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do czwartku 28 kwietnia. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
