Nieuchronnie zbliża się do swego końca najdłuższa i z zasady najcieplejsza pora roku, z najwyżej i najdłużej wędrującym ponad horyzontem Słońcem.
Pod względem klimatycznym, mijające lato zapewne długo będziemy wspominać za jego zmienną i często nieprzewidywalną pogodę, choć trudno prognozować, jak ta pora roku kształtować się będzie w kolejnych latach. Na szczęście ze względów astronomicznych wszystko można przewidzieć z dużą dokładnością i pewnością. Tych, którzy wraz z nastaniem września zaczęli już mówić o końcu lata, uspokójmy, bo niezależnie od pogody, za początek jesieni przyjęło się traktować jesienne zrównanie dnia z nocą, a to czeka nas dopiero tydzień przed końcem września. Tym astronomicznym aspektom końca lata i początku jesieni więcej czasu poświęcimy za tydzień.
Teraz tradycyjnie dokonamy rachunku długości dni i nocy w obecnym tygodniu. W Katowicach, w niedzielę 11 września, od wschodu Słońca o godz. 6:13 do zachodu o 19:07, Słońce wędruje ponad horyzontem przez 12 h 54 min, dzień trwa więc jeszcze prawie o 2 h dłużej od nocy. Dnia ubywa, a przybywa nocy nadal w największym w roku tempie. Do soboty 17 września ubędą kolejne 23 min dnia, który od godz. 6:22 do 18:53 potrwa 12 h 31 min, a więc już tylko niespełna 1 h dłużej od nocy. Zauważalnie zmniejszy się również wysokość łuku dziennej wędrówki Słońca po niebie. W niedzielę, w przypadające o godz. 12:41 prawdziwe południe, nasza Dzienna Gwiazda wzniesie się jeszcze na 44,2° ponad południowy horyzont, zaś w kończącą omawiany tydzień sobotę, o godz. 12:38 górować będzie 41,9°, a więc o kolejne 2,3° niżej. O taką samą wartość, głębiej zanurzy się Słońce pod horyzont w ostatnią noc tego tygodnia. Wędrówka Słońca względem gwiazd naszego nieba przebiega tym razem od 18,2° do 25,0° znaku Panny, rozpoczynając się w południowo-wschodniej części gwiazdozbioru Lwa, a kończąc już w zachodnim krańcu gwiazdozbioru Panny, zaledwie 0,8° od granicy z Lwem.
Po pełni w minioną sobotę w środku dnia, swoją wędrówkę na tle gwiazd, oświetlony wciąż w 99,5% Księżyc rozpoczyna w tym tygodniu we wschodnim krańcu gwiazdozbioru Wodnika, tuż przy granicy z Rybami i Wielorybem, rozświetlając niebo przez całą noc od końca zmierzchu, zachodząc 1 h po wschodzie Słońca. W kolejne noce, ze zmniejszającą się oświetloną częścią tarczy i wschodząc coraz później Księżyc stanowić będzie coraz mniejszą przeszkodę w obserwacji zwłaszcza wieczornego nieba. Przez kolejne dwie doby wędrując nadal głównie na pograniczu konstelacji Ryb i Wieloryba, we wtorek wieczorem pojawi się na naszym niebie 80 min po zachodzie Słońca, do rana błyszcząc 86% swej tarczy, już w gwiazdozbiorze Barana. Do końca tygodnia wznosząc się z nocy na noc coraz wyżej na niebo, Księżyc niemal dosięgnie najwyższego punktu nie tylko swojej wędrówki na tle gwiazd, znajdującego się na pograniczu konstelacji Byka i Bliźniąt, wznosząc się jeszcze na prawie 2,5° ponad ekliptykę, tuż przed północą z przyszłej soboty na niedzielę osiągając również ostatnią kwadrę. W tę końcową noc omawianego tygodnia, świecący połową swej tarczy Księżyc wzejdzie u nas tuż po godz. 22:00, a więc niewiele ponad 2,5 h po zmierzchu, nadal przez większą część nocy rozświetlając niebo.
Po mało efektownym zbliżeniu tuż po pełni do Neptuna w minioną sobotę, w tym tygodniu czekają nas aż 3 kolejne koniunkcje Księżyca z planetami. Pierwszą z nich będzie już w niedzielę wieczorem spotkanie z bardzo jasnym Jowiszem, 1 h przed zachodem Słońca. Około godz. 20:00, po wschodzie Księżyca i około 20 min po zmierzchu cywilnym, obydwa obiekty nadal dzielić będzie niewiele większa odległość 2,8°. Znacznie trudniejszym do obserwacji, wymagającym użycia lornetki, będzie w środku nocy z środy na czwartek, prześledzenie kolejnej, bardzo bliskiej koniunkcji, skutkującej zakryciem na ponad godzinę Urana przez oświetloną wciąż w 78% księżycową tarczę. Z powodu bliskości Księżyca, pod względem czasu, takie zjawiska z jego udziałem zależą od miejsca obserwacji. W Katowicach słabiutki punkcik Urana zniknie pod wschodnią, oświetloną krawędzią Księżyca o godz. 20:24, by wychylić się ponownie spod nieoświetlonej krawędzi 26 min po północy. Podobnie jak w przypadku Jowisza, nie powinno też być żadnych problemów z dostrzeżeniem nocą z piątku na sobotę trzeciej koniunkcji, oświetlonego w 58% Księżyca z jasnym Marsem, niemal w centrum gwiazdozbioru Byka, około 7° na północny wschód od najjaśniejszej jego gwiazdy, czerwonego Aldebarana. Około 2:00 po północy obydwa obiekty dzielić będzie dystans 3,0°. Aby skorzystać z możliwości obserwacji tych dość atrakcyjnych zjawisk, dopisać musi jedynie pogoda, z bezchmurnym niebem, czego jednak astronomia nie jest w stanie zagwarantować.
Do kompletu zjawisk tego tygodnia wypada jeszcze wspomnieć o przypadającej nocą z piątku na sobotę opozycji Neptuna. Taka konfiguracja planety, gdy na swej orbicie znajdzie się ona dokładnie po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce, skutkuje najmniejszą jej odległością od nas i tym samym największą jasnością. Jednak w przypadku tej najdalszej planety Układu Słonecznego, obserwowane z Ziemi różnice są niewielkie.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Nawiązujące do wcześniejszej zagadki dotyczącej znaków zodiaku, przez które przebiega trasa rocznej wędrówki Słońca na tle gwiazd, łatwym okazało się już pytanie sprzed tygodnia, dotyczące czasu wędrówki Słońca przez kolejne gwiazdozbiory zodiakalne. Odcinki ekliptyki przebiegające przez kolejne z 13 obecnie zodiakalnych gwiazdozbiorów różnią się znacznie swą długością. W ramach odpowiedzi na zagadkę, przez wszystkich poprawnie wskazane były: gwiazdozbiór Skorpiona, przez którego północne rejony Słońce wędruje około 6,5 doby oraz zawierający najdłuższy odcinek ekliptyki gwiazdozbiór Panny, na pokonanie którego Słońce potrzebuje aż 44 dni, czyli blisko 1,5 miesiąca.
A oto dzisiejsza zagadka. Pełnie Księżyca mają miejsce, gdy znajduje się on w opozycji do Słońca, a więc po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce. Z tego powodu podczas kolejnych pełni wznosi się on na różne wysokości. A oto pytanie: w którym miesiącu Księżyc w pełni wznosi się najwyżej, a kiedy wędruje najniżej? Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl, do czwartku 15 września.
Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
