Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
Jeśli spełnią się prognozy synoptyków, w tym kolejnym wiosennym tygodniu czeka nas bardziej jesienna niż wiosenna, czy nawet letnia pogoda, jakiej doświadczyliśmy w minionych tygodniach.
Duże zachmurzenie z licznymi opadami, nie cieszą zwłaszcza obserwatorów nocnego nieba, tym bardziej, że noce wciąż kurczą się w niemal największym w roku tempie. W Katowicach, w niedzielę 14 kwietnia, od wschodu Słońca o godz. 5:50 do zachodu o 19:39 dzień trwa 13 h 49 min. Mogłoby więc wydawać się, że od zachodu do kolejnego wschodu Słońca czeka nas 10 h 11 min nocy. Jednak po odjęciu łącznie 65 min zmierzchu i świtu cywilnego, część nocy wystarczająco ciemna, by na niebie dostrzec jaśniejsze obiekty, trwa tylko niewiele ponad 9 h. W sobotę 20 kwietnia, od 5:38 do 19:49 Słońce wędruje ponad horyzontem już 14 h 11 min, a uwzględniając łącznie 68 min zmierzchu i świtu pozostaje już tylko 8 h 41 min cywilnej nocy. To wciąż dość długo w porównaniu z niewiele przekraczającymi 6 h, najkrótszymi nocami czekającego nas za dwa miesiące letniego przesilenia. Warto również przypomnieć, że na szerokości geograficznej Katowic, od niemal początku czerwca do połowy lipca Słońce nie będzie zagłębiało się nocą dostatecznie głęboko pod horyzont, by zapewnić całkowicie ciemne niebo, pozbawione resztek słonecznego światła. Wracając jednak do najbliższych dni, dodajmy, że coraz dłuższe dni mają oczywiście związek z coraz wyższym i szerszym łukiem pozornej dziennej drogi Słońca po niebie. W tę niedzielę Słońce góruje u nas o godz. 12:44 wznosząc się na 49,4° ponad horyzont, zaś w kończącą omawiany okres sobotę o 1 min wcześniej wzniesie się na 51,5°, a więc o kolejne 2,1° wyżej. Przez najbliższe 2 miesiące wysokość ta wzrośnie jeszcze o prawie 12°.
Wraz z wydłużaniem się dni, punkty wschodów i zachodów Słońca stopniowo przesuwają się w kierunku północnym. Najkrótszy podczas zimowego przesilenia łuk Słońca rozpoczyna się u nas około 50° na północ od punktu E wskazującego kierunek wschodni, a kończy około 50° na północ od punktu zachodu W na horyzoncie, liczy więc sobie zaledwie około 80°. Z kolei podczas letniego przesilenia punkty wschodu i zachodu Słońca usytuowane są około 50° na południe od kardynalnych punktów horyzontu E i W, dzięki czemu najdłuższy w roku, liczący około 280° łuk Słońca rozciąga się daleko w kierunku południowym. Jedynie podczas marcowej równonocy wiosennej oraz wrześniowej jesiennej, punkty wschodów i zachodów Słońca pokrywają się z punktami E i W horyzontu i łuk Słońca rozciąga się na 180°, czyli na połowę nieba.
Księżyc podczas tego tygodnia rozpoczyna swą wędrówkę na tle gwiazd niespełna dwie doby przed pierwszą kwadrą, z oświetloną w 31% tarczą na pograniczu zimowych konstelacji Byka, Bliźniąt i Woźnicy. Górując jeszcze za dnia, 2,5 h przed zachodem Słońca, wznosi się na 65° ponad nasz horyzont. W tę sobotę wcześnie rano, podczas jednego z zazwyczaj 13 w roku apogeum, nasz Naturalny Satelita oddali się najbardziej od Ziemi na 405,6 tysiąca km, na naszym niebie osiągając kątową średnicę 29,5’. Przez cały ten czas nie spotykając na swej trasie żadnej z planet, z końcem tygodnia, trzy dni przed pełnią błyszczący 92% tarczy, Księżyc dotrze do zachodnich krańców wiosennego gwiazdozbioru Panny. Najbliższym spotkaniem z planetą będzie dopiero 2 tygodnie później, rozpoczynająca trwającą zaledwie 5 dni majową serię tych wydarzeń, koniunkcja z Saturnem 4 maja.
Przyczyną takiej sytuacji jest aktualne rozmieszczenie wszystkich planet w niewielkiej od siebie odległości na przestrzeni zaledwie 68°. Przekonamy się o tym, obserwując od zmierzchu do świtu nasze nocne niebo. W środku tego tygodnia, krótko po zmierzchu, poza górującym właśnie 58° nad horyzontem Księżycem, około 12° ponad zachodnim horyzontem bez trudu na bezchmurnym niebie, we wschodniej stronie gwiazdozbioru Barana odnajdziemy podążającego 23° za Słońcem bardzo jasnego Jowisza, w bliskim sąsiedztwie dostrzegalnego raczej dopiero przez lornetkę Urana, a także, trudnej już do zaobserwowania zwłaszcza gołym okiem, komety 12P Pons-Brooks, z początkiem przyszłego tygodnia osiągającej peryhelium. Kolejne planety w niewielkich odstępach czasu wschodzą dopiero krótko przed świtem: godzinę przed Słońcem Saturn, tuZ po nim Mars, 3 kwadranse przed wschodem Słońca spod horyzontu wynurza się Neptun, a jako ostatnie, skąpane już niemal całkowicie w słonecznym świetle – Wenus i Merkury.
W gwiezdnym wystroju nocnego nieba tuż po zmierzchu południową połowę nieba dzielą między siebie konstelacje zimowe z kompletem chylących się ku zachodowi gwiazd wytyczających Zimowy Sześciokąt wraz z konstelacjami wiosennymi, pośród których dominuje Trójkąt Wiosenny z wznoszącym się już na 52°, górującym 3 kwadranse po zmierzchu Regulusem z konstelacji Lwa, 33° nad wschodnim horyzontem Arkturem, czyli Gwiazdą Wiosenną z Wolarza i 15° nad południowo-wschodnim błyszczącą Spiką, czyli Kłosem Panny. Krótko po północy ponad wschodnim horyzontem wznosi się również w komplecie Trójkąt Letni, gwiezdny symbol odległego jeszcze o 2 miesiące astronomicznego lata.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Na pytanie sprzed tygodnia o liczbę planet, których koniunkcje z Księżycem możemy obserwować na naszym niebie, otrzymaliśmy wyłącznie poprawne odpowiedzi. Jest ich oczywiście 7 – wszystkie krążące wokół Słońca, oczywiście z wyjątkiem Ziemi, z której prowadzimy obserwacje.
A oto dzisiejsza zagadka. Co najmniej ile stopni pod horyzontem musi znajdować się Słońce, aby rozproszone w ziemskiej atmosferze jego promienie w najmniejszym stopniu nie rozświetlały naszego nieba, czyli by nastała noc astronomiczna?
Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl, do czwartku 18 kwietnia. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
