5 września jest obchodzony Dzień Żołnierza Górnika, upamiętniający osoby represjonowane, wcielone do Wojskowych Batalionów Górniczych.
Jednostki te utworzone w Polsce rządzonej przez komunistów, funkcjonowały w latach 1949-1959. Był to system zastępczej służby wojskowej, do której kierowano młodych poborowych, uznanych przez władze za niebezpiecznych dla wprowadzanego ustroju. Skazani bez wyroku, za poglądy polityczne, pochodzenie społeczne, czy przeszłość rodziców, byli wcielani do batalionów górniczych.
Wśród nich znaleźli się między innymi członkowie organizacji niepodległościowych i antykomunistycznych, młodzi z rodzin inteligenckich, a także dzieci rolników uznanych za tzw. kułaków. Do kopalń trafiali uczestnicy Powstania Warszawskiego, członkowie Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych, Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, synowie powstańców śląskich, czy repatriantów z Kresów.
Żołnierze górnicy pracowali bez przeszkolenia i przestrzegania zasad bezpieczeństwa, w kopalniach na Śląsku i w Małopolsce, w kamieniołomach, a także przy wydobywaniu uranu w Sudetach.
Taka przymusowa służba trwała 2-3 lata, górnicy przebywali pod ziemią nawet 20 godzin na dobę. Najbardziej zagrażająca życiu była praca w zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranowych, ze względu na szkodliwe promieniowanie.
W okresie PRL Wojskowe Bataliony Górnicze stanowiły białą plamę w naszej historii. Dopiero od 1991 roku zaczęto mówić o "czarnych baronach", jak nazywano żołnierzy górników, powstał też Związek Represjonowanych Politycznie Żołnierzy Górników.
Instytut Pamięci Narodowej uznał za zbrodnię komunistyczną, system represji, któremu podlegali żołnierze górnicy. Odpowiedzialnością za jego utworzenie został obarczony ówczesny minister obrony narodowej Konstanty Rokossowski, wiceminister obrony Edward Ochab oraz szef sztabu generalnego generał Władysław Korczyc.
Żołnierze batalionów pracy byli zatrudnieni w 60 kopalniach Dolnego i Górnego Śląska oraz zachodniej Małopolski. W szczytowym okresie - w 1956 roku - w Wojskowym Korpusie Górniczym znajdowało się około 3,5 tysiąca żołnierzy.
Wojskowe Bataliony Górnicze jako system represji działał w całym bloku radzieckim. W Polsce jednostki te miały numery od 1 do 49, kolejne - od 50 do 70 funkcjonowały w Czechosłowacji, powyżej 70 zaś na Węgrzech.
/iar/mm/
