Choć już niewiele dni dzieli nas od wiosennej równonocy, gdy wraz z wkroczeniem Słońca w znak Barana następuje astronomiczna wiosna, zima jakby nadal nie za bardzo odpuszcza.
Podobnie jak ubiegły, również najbliższy tydzień nie będzie jednak pozbawiony okresów przynajmniej częściowo bezchmurnego nieba. Niestety, po nowiu w miniony wtorek, obserwacje nieba z nocy na noc dłużej i silniej utrudnia znów rosnący Księżyc. W przeciwieństwie do pogody, nierzadko kapryśnej, którą z mniejszym lub większym powodzeniem możemy jedynie przewidywać, astronomicznymi porami roku zarządzają twarde zasady, więc w tym przypadku wszystko potrafimy określić nawet na tysiące lat do przodu i wstecz. Nie będziemy jednak aż tak szaleć i, jak co tydzień, zajmiemy się jedynie najbliższymi dniami i nocami.
Od dłuższego czasu już ma miejsce i potrwa jeszcze około 2 miesięcy, najszybszy w roku proces wydłużania dni na naszych szerokościach geograficznych i kurczenia się nocy. W Katowicach, z tygodnia na tydzień przybywa obecnie 22 min dnia, zarówno poprzez wcześniejsze z każdym dniem wschody jak i późniejsze zachody Słońca. W niedzielę 6 marca, od godz. 6.17 do 17.34, dzień trwa 11 h 17 min, w sobotę 12 marca, od 6.05 do 17.44, już 11 h 39 min, niespełna 3 kwadranse krócej od nocy. W tym samym czasie o 3,2° wzrasta wysokość górowania Słońca w prawdziwe południe, mające miejsce 5–4 min przed godz. 12.00 na naszych zegarach i w końcu tygodnia łuk dziennej drogi Słońca po niebie wznosić się będzie na 36,5°. To już tylko o kolejne 3,2° mniej niż podczas wiosennej równonocy, ale jeszcze o blisko 27° niżej niż w dniu letniego przesilenia. Z końcem tego tygodnia Słońce przekracza granicę gwiazdozbiorów Wodnika i Ryb, 8,5° od której znajduje się w naszych czasach zodiakalny punkt Barana, czyli punkt wiosennej równonocy.
Zachodząc już 2 h przed północą, Księżyc swą wędrówkę na tle gwiazd w tym tygodniu rozpoczyna 6° od granicy Ryb z Baranem, gdzie od ponad 3 lat gości Uran. W poniedziałek rano w postaci dość wąskiego wciąż sierpa, Księżyc spotyka się z Uranem, podczas ostatniej z całej serii koniunkcji, mającej miejsce głównie w minionym tygodniu. Świecący 1/4 swej tarczy Księżyc mamy jednak szansę dostrzec 4,5° na wschód od Urana dopiero w poniedziałkowy wieczór. Kolejna seria następujących krótko po sobie w ciągu jednego tygodnia, koniunkcji Księżyca z wszystkimi 7 planetami czeka nas dopiero po 3-tygodniowej przerwie, na przełomie marca i kwietnia. Nie napotykając więc na razie po drodze żadnych planet, po osiągnięciu w czwartek w Byku pierwszej kwadry, do końca obecnego tygodnia Księżyc dotrze do wschodnich rejonów gwiazdozbioru Bliźniąt, oświetloną niemal w 3/4 tarczą błyszcząc 5°–6,5° na zachód od Kastora i Polluksa, znikając z nieba dopiero 1 h przed świtem.
Z początkiem tygodnia wszystkie 7 planet skupionych jest na liczącym 101° odcinku ekliptyki, przy czym tylko Uran i Neptun na wschód od Słońca, pozostałe po zachodniej stronie naszej dziennej gwiazdy. Dzień wcześniej miała miejsce koniunkcja Jowisza ze Słońcem, a w przyszłą niedzielę Słońce dogoni na niebie Neptuna. Wtedy już tylko 99° dzielić będzie najbardziej wysuniętego na zachód od Słońca Marsa z jedynym wyprzedzającym jeszcze Słońce Uranem. Przez cały omawiany okres, niemal równolegle, w odległości 4,5° od siebie, poruszają się w zachodniej części gwiazdozbioru Koziorożca dwie najbliższe nam planety Wenus i Mars, rozpoczynając tydzień w niedzielę rano wzajemną koniunkcją. Wschodzące 1,5 i 1 h przed świtem możemy przez cały ten tydzień oglądać je blisko siebie, kilka stopni ponad południowo-wschodnim horyzontem. Gdy w końcu marca, dogonią Saturna we wschodnim krańcu Koziorożca, na 6-stopniowym odcinku ekliptyki będziemy mogli podziwiać skupisko aż 3 jasnych planet, w czym nie będzie nam nawet przeszkadzał Księżyc, krótko przed nowiem.
Wróćmy jednak do obecnego tygodnia i choć w znacznym stopniu niebo rozświetla już rosnący Księżyc, spróbujmy przyjrzeć się na ile, blisko już końca zimy, zmienił się gwiezdny wystrój wieczornego nieba. Tuż po zmierzchu w południowej stronie naszego nieba nadal dominują gwiazdy sześciu zimowych gwiazdozbiorów, skupionych wokół właśnie górującej, centralnej konstelacji Oriona. Nawet gdy w drugiej połowie tygodnia przez Byka i Bliźnięta wędruje Księżyc, nie powinno być problemu z dostrzeżeniem ich najjaśniejszych gwiazd, składających się na Zimowy Sześciokąt, czy zwłaszcza Syriusza, Procjona i Belelgezy, wytyczających Zimowy Trójkąt. Podobnie jak już od wielu tygodni, z początkiem nocy nisko na zachodzie wciąż odnajdujemy Jesienny Kwadrat Pegaza, a na wschodzie pierwszą wiosenną konstelację Lwa. Około 0,5 h po północy, Regulus z Lwa, wraz z Arkturem i Spiką, najjaśniejszymi gwiazdami Wolarza i Panny, wznoszą się najwyżej ponad południowy horyzont jako Trójkąt Wiosenny. Gwiezdny symbol kolejnej pory roku, Trójkąt Letni w całości błyszczy na wschodzie, już 2 h po północy.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Na początek podsumujmy cały cykl zagadek ubiegłego miesiąca. Na 4 zagadki lutego otrzymaliśmy łącznie 87 poprawnych odpowiedzi od 24 Słuchaczek i Słuchaczy. Byli to, w kolejności alfabetycznej imion: Adam z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Damian z Zabrza, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śląskiej, Hanna i Tadeusz z Rudy Śląskiej, Henryk z Bytomia, Henryk z Lędzin, Henryk z Pielgrzymowic, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Magda z Kętrzyna, Marek z Woźnik, Paweł z Kościana, Piotr z Gliwic, Piotr z Krzanowic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa, Wiesław z Zawiercia, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej. Spośród autorów co najmniej 3 poprawnych odpowiedzi, honorowy tytuł Gwiaździarza Miesiąca Stycznia przypadł Panu Piotrowi z Krzanowic. Gratulujemy!
A oto dzisiejsza zagadka. Od czasu, gdy w 1610 roku włoski uczony Galileo Galilei odkrył obiegające Jowisza pierwsze 4 pozaziemskie księżyce, nazywane galileuszowymi, do dziś liczba znanych satelitów planet wzrosła dziesiątki razy. Oto pytanie: czy liczba wszystkich odkrytych dotąd satelitów planet Układu Słonecznego, to ponad 100, ponad 150, czy może nawet ponad 200? Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do czwartku 10 marca. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
