Przed nami kolejny tydzień z początku jeszcze prawie letni, lecz jak na listopad przystało, w drugiej połowie z szybko psującą się pogodą.
Przez pierwsze dwa tygodnie listopada ubywać będzie dnia a przybywać nocy w podobnym wciąż tempie, ale od połowy miesiąca proces ten zacznie zauważalnie zwalniać. W Katowicach, w niedzielę 30 października, od wschodu Słońca o godz. 6:29 czasu zimowego do zachodu o 16:26 dzień potrwa 9 h 57 min, w sobotę 5 listopada, od 6:39 do 16:16, o kolejne 20 min krócej: 9 h 37 min. Odpowiedzialne za długość dnia i nocy Słońce, w poniedziałek po południu wkracza w granice gwiazdozbioru Wagi, przez który w naszych czasach przebiega 23-stopniowy odcinek ekliptyki, zawierający około 3/4 znaku Skorpiona i część znaku Strzelca, kończącego się w gwiazdozbiorze Strzelca, gdzie usytuowany jest punkt zimowego przesilenia, punkt Koziorożca, do którego Słońce dotrze nocą z 21 na 22 grudnia.
Przed ponad 2 tysiącami lat w zachodniej części gwiazdozbioru Wagi znajdował się punkt jesiennej równonocy, do dziś zwany punktem Wagi. To skutek precesji osi ziemskiej, procesu powodującego powolne przemieszczanie się znaków zodiaku, o niespełna 50” kątowych na rok w kierunku zachodnim. Przypomnijmy, że punkt Wagi, czyli punkt jesiennej równonocy, który Słońce w tym roku osiągnęło nocą z 22 na 23 września, obecnie położony jest w zachodniej części gwiazdozbioru Panny, a cały znak Wagi mieści się w granicach tej konstelacji.
Księżyc rozpoczyna przedostatni miesiąc tego roku pierwszą kwadrą we wtorek rano, w gwiazdozbiorze Koziorożca. Z nocy na noc pęczniejący, już nocą z wtorku na środę spotka się z pierwszą z 3 w tym tygodniu planet, goszczącym w gwiazdozbiorze Koziorożca Saturnem. Koniunkcji tej nie będziemy w stanie zaobserwować na naszym niebie, ponieważ tej nocy nasz naturalny satelita znika z nieba 3 h wcześniej. Jeśli pogoda dopisze, we wtorek krótko po zmierzchu, w południowej części nieba powinniśmy dostrzec Księżyc niespełna 7° na południowy zachód od Saturna. Kolejną planetą na trasie będzie Neptun, z którym spotka się on w piątek blisko południa.
Najciekawszą jednak powinna okazać się, krótko po północy z piątku na sobotę, koniunkcja 3,5 doby przed pełnią oświetlonego już w 86% Księżyca z wciąż bardzo jasnym Jowiszem. Jeśli, mimo mało optymistycznych prognoz, niebo nie będzie zbytnio zachmurzone, w południowo-zachodniej jego stronie, na tle południowo-zachodnich krańców konstelacji Ryb dostrzeżemy Jowisza 2,5° ponad księżycową tarczą.
Z jasnych planet warto wspomnieć, od ponad 2,5 miesiąca wędrującego przez gwiazdozbiór Byka, Marsa, który po dotarciu do wschodnich krańców tej konstelacji, czyli rogów byka, w ostatnich dniach października wyhamował swój pozorny ruch na tle gwiazd, by z początkiem omawianego tygodnia, nocą z soboty na niedzielę zmienić jego kierunek z prostego na wsteczny i w ciągu kolejnych 2,5 miesięca kreślić połowę charakterystycznej planetarnej pętli. Z początkiem listopada Mars wschodzi około 1,5 h po zmierzchu, jednak już w pierwszej połowie grudnia, dzięki osiągnięciu opozycji widoczny będzie przez całą noc, od zmierzchu aż po świt. Po górnej koniunkcji ze Słońcem 22 października, do końca listopada nie możemy natomiast liczyć na Wenus.
W związku ze zmianą czasu z letniego na zimowy, cofając o godzinę zegary, skokowo o tyle zmieniły się, wcześniejsze teraz godziny wschodów, górowań i zachodów Słońca, a także świtów i zmierzchów. Nie zmienia to jednak astronomicznego zegara i również teraz krótko po zmierzchu oglądać możemy niemal dokładnie taki sam obraz nieba jak jeszcze kilka dni wcześniej, podczas obowiązywania czasu letniego. Sprawdźmy więc, jak przedstawia się u nas wygląd wieczornego nieba w środku tego tygodnia.
Z początkiem cywilnego zmierzchu, teraz krótko przed godz. 17:00, góruje dolny wierzchołek Trójkąta Letniego, Altair z gwiazdozbioru Orła, a tym samym, podobnie jak przed tygodniem, cały ten gwiezdny symbol dawno już minionego lata wznosi się najwyżej. Dość wysoko już na południowym wschodzie widnieje Jesienny Kwadrat, który najwyżej wzniesie się już około godz. 20:00, a na wschodzie do połowy ponad horyzontem błyszczy już Zimowy Sześciokąt. Wtedy też na pogodnym jesiennym niebie możemy podziwiać aż 5 spośród wszystkich planet, a pośród nich pełniejszy z nocy na noc Księżyc. Około 20° ponad południowo-zachodnim horyzontem świeci Saturn, dwukrotnie wyżej na południu – 25 razy jaśniej od niego błyszczący Jowisz, zaś na wschodzie, kilkanaście stopni ponad horyzontem wznosi się już ponad 6-krotnie jaśniejszy od Saturna, ale tylko 4 razy ciemniejszy od Jowisza Mars. Krótko przed świtem, około godz. 6:00, gwiazdozbiory Zimowego Sześciokąta w komplecie zobaczymy już na południowym zachodzie, powoli zmierzające do horyzontu, zaś od wschodniej niemal do południowej części nieba rozciąga się ogromny Trójkąt Wiosenny.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. W podchwytliwym w pewnym sensie pytaniu sprzed tygodnia chodziło o to, jak nazwać zakrycie Księżyca przez Słońce. Oczywiście jedyną słuszną odpowiedzią na nie, było zwrócenie uwagi, że takie zjawisko nie może mieć miejsca, ponieważ Słońce, choć o podobnych na naszym niebie rozmiarach kątowych co Księżyc, jednak położone około 400-krotnie dalej, nigdy nie może znaleźć się pomiędzy Ziemią a Księżycem, by go zakryć.
A oto dzisiejsza zagadka. Przejście Księżyca przed słoneczną tarczą to zaćmienie Słońca. A jak nazywamy przejście planety na tle Słońca i dla których planet zjawisko to jest możliwe?
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 3 listopada na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
