Typowo zimowa ostatnio pogoda, z obfitymi opadami śniegu, w najbliższym tygodniu, w połowie już zimowym, paradoksalnie ma wyraźnie poluzować, z szansą nawet na trochę bezchmurnego nieba.
W zasadzie już od pierwszych dni tego tygodnia mamy najkrótsze w roku dni i najdłuższe noce. W Katowicach, w niedzielę 18 grudnia nasza Dzienna Gwiazda wędruje ponad horyzontem 8 h 07 min, od godz. 7:37 do 15:44, najwyżej wznosząc się na 16,4° o 11:40. Niespełna 2 h później Słońce wkracza w granice gwiazdozbioru Bliźniąt, gdzie w naszych czasach usytuowany jest punkt Raka, punkt zimowego przesilenia, który w tym roku osiąga ono w środę 21 grudnia o godz. 21:12, tym samym rozpoczynając astronomiczną zimę. Pierwszy dzień tegorocznej zimy, od godz. 7:39 do 15:45 trwa u nas już tylko o minutę krócej, a Słońce górować będzie tylko o 0,1° niżej. W kończącą omawiany tydzień, wigilijną sobotę 24 grudnia, dzień ponownie wydłuży się o minutę, a o 11:43 Słońce wzniesie się o prawie 0,1° wyżej. Do końca roku dzień wydłuży się zaledwie do 8 h 12 min, ale z czasem proces ten będzie przyspieszał, aż do zrównania dnia z nocą z początkiem wiosny.
W związku z przypadającym w piątek 23 grudnia w środku dnia nowiem, noce przełomu jesieni i zimy będą praktycznie bezksiężycowe. W rozpoczynającą omawiany tydzień niedzielę, świecący jeszcze 1/3 swej tarczy, Księżyc pojawia się niespełna 1 h kwadrans po północy niemal w centrum gwiazdozbioru Panny, 9° na północny zachód od Spiki czyli Kłosa Panny. Po wkroczeniu w granice konstelacji Wagi, we wtorek pojawi się dopiero krótko przed godz. 4:00 i z oświetloną tylko w 15% tarczą, by wschodząc w czwartek tuż przed świtem przywitać zimę już na granicy Skorpiona z Wężownikiem, w kształcie bardzo już wąziutkiego 2-procentowego sierpa. Po nowiu przenosząc się na wieczorne niebo, w Wigilijny Wieczór, ponownie jako wąski 2% sierp, Księżyc gościć będzie na niebie nieco ponad 3 kwadranse po zachodzie Słońca, w towarzystwie odległych o około 5° Wenus i Merkurego.
Rozpoczynających tego dnia kolejną serię spotkań Księżyca z planetami: koniunkcji z Wenus przypadającej za dnia oraz z Merkurym po zachodzie obu obiektów, niestety nie będziemy w stanie obserwować. Nie zabraknie jednak na wigilijnym wieczornym niebie nawet licznych, znacznie jaśniejszych od gwiazd, planet, które z powodzeniem będą mogły pełnić rolę tradycyjnej pierwszej gwiazdki wigilijnej, stanowiącej sygnał do zasiadania do wigilijnej wieczerzy. Problemem może być jedynie zachmurzenie. W zależności od strony nieba będącej w zasięgu naszych oczu, mogą to być inne planety. Już w trakcie zmierzchu, nawet 15–20 minut po zachodzie Słońca, kilka stopni ponad południowo-zachodnim horyzontem jest szansa dostrzec najjaśniejszą z planet Wenus, zdecydowanie trudniej 25-krotnie ciemniejszego Merkurego. Mając wgląd w południowo-wschodnią stronę nieba, pod koniec zmierzchu 35° ponad horyzontem możemy dostrzec tylko 4-krotnie ciemniejszego od Wenus Jowisza, zaś na 20° na wschodzie wznosić się będzie jeszcze 2,5-krotnie ciemniejszy Mars. Do kompletu dodać należy, że w tym ciągu planet od dłuższego już czasu znajdują się także: niedostrzegalny gołym okiem Neptun 7,6° na zachód od Jowisza oraz również bardzo trudny do dostrzeżenia bez przynajmniej lornetki Uran, pomiędzy Jowiszem i Marsem.
Mimo upływu 3 miesięcy, od kiedy pożegnaliśmy tegoroczne lato, gwiezdny symbol tej pory roku wciąż znakomicie prezentuje się na wieczornym niebie, krótko po zmierzchu wznosząc się na 35°–70° ponad południowo-zachodnim horyzontem. Niespełna godzinę po zmierzchu na 54°–68° wznosi się, górujący właśnie, Jesienny Kwadrat Pegaza. Coraz wcześniej niebo opanowują zimowe konstelacje, których najjaśniejsze gwiazdy wytyczają wierzchołki Zimowego Sześciokąta, w pełnej okazałości błyszczącego ponad południowo-wschodnim horyzontem już od godz. 20:00. Ten gwiezdny symbol właśnie nastającej pory roku najwyżej wznosi się około 0,5 h przed północą, a godzinę później, gdy góruje najjaśniejsza gwiazda całego nieba, Syriusz z konstelacji Wielkiego Psa, wraz z Betelgezą z Oriona i Procjonem z Małego Psa, na 23°–46° ponad południowy horyzont wznosi się bardzo wyrazisty Zimowy Trójkąt.
Przypomnijmy, że podczas najdłuższych w roku nocy, mamy okazję obserwować gwiazdozbiory wszystkich 4 pór roku: około godz. 2:00, gdy spod południowo-wschodniego horyzontu wychyli się najjaśniejsza w Pannie Spika, w komplecie możemy obserwować Trójkąt Wiosenny, godzinę przed świtem górujący 27°–51° ponad horyzontem. To jednak nie koniec tego typu niespodzianek, bo kwadrans przed świtem na wschodzie możemy ponownie zobaczyć komplet gwiazd Trójkąta Letniego. A więc w ciągu tych najdłuższych nocy mamy w sumie przegląd gwiezdnych symboli nawet jakby pięciu pór roku.
Najwyższy czas na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy, co oznacza liczba ZHR przypisywana każdemu rojowi meteorów. To, w tłumaczeniu tego skrótu na polski: zenitalna liczba godzinna, określająca szacunkową liczbę meteorów możliwych do zaobserwowania w ciągu godziny na bezchmurnym niebie przez pojedynczego obserwatora, przy granicznej widoczności 6,5 mag i radiancie roju w zenicie. I takiej pełnej definicji oczekiwaliśmy, czemu podołali niemal wszyscy odpowiadający na zagadkę.
A oto dzisiejsze, przedświąteczne pytanie: jaki obiekt astronomiczny kojarzyć się może z Świętami Bożego Narodzenia? Swoje propozycje wraz z krótkim uzasadnieniem prosimy przesyłać do czwartku 22 grudnia na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl.
Życząc już teraz udanych przygotowań oraz zdrowych i pogodnych samych Świąt, zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
