Radio Katowice
Radio Katowice / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana 08–14.01.2023
07.01.2023
23:46:00

Przed nami kolejny tydzień umiarkowanie zimowej pogody, podczas którego nie powinno również zabraknąć choćby częściowo pogodnych dni i nocy.


W ciągu ponad 2 tygodni dzielących nas od zimowego przesilenia, dotąd jeszcze nieznacznie wydłużyły się dni a skróciły noce. W Katowicach, w niedzielę 8 stycznia, od wschodu Słońca o godz. 7:40 do zachodu 2 min po 16:00, dzień trwa 8 h 22 min, a więc zaledwie o 13 min dłużej od tego najkrótszego w roku. Do soboty 14 stycznia dzień wydłuży się o kolejne 12 min i od 7:36 do 16:10 potrwa 8 h 34 min, już o 28 min dłużej od 1. dnia astronomicznej zimy. Tym samym z każdym kolejnym dniem coraz wyżej Słońce wznosi się ponad nasz horyzont podczas przypadającego coraz później górowania: od 17,5° w niedzielę o godz. 11:50 do 18,4° w sobotę o 11:53. To jednak nie ma istotnego znaczenia dla dalszego łagodnego przebiegu zimy, która zazwyczaj najostrzej prezentuje się w lutym. 

Tym bardziej nie ma na to wpływu Księżyc, który ten tydzień rozpoczyna na pograniczu konstelacji Bliźniąt i Raka, dobę po pełni świecąc 99% swej tarczy, w środku nocy wznosi się na blisko 65°. W przeciwieństwie do Słońca, z najmniejszej odległości oświetlającego w tych dniach Ziemię, w niedzielę przed południem Księżyc osiąga jedno z dwóch w tym roku najdalszych apogeów swej orbity, czyli największych oddaleń od Ziemi. Około północy z 7 na 8 stycznia, przy odległości 406,5 tys. km, obserwowana średnica kątowa naszego naturalnego satelity wynosi zaledwie 29,2’. To niewiele w stosunku do najbliższego w roku perygeum, gdy zbliżając się do Ziemi nawet na niespełna 356,5 tys. km Księżyc prezentuje się na naszym niebie tarczą o średnicy 33,5’. A taką właśnie sytuację będziemy mieli już za niespełna 2 tygodnie, 21 stycznia, niestety podczas nowiu. 

W ciągu omawianych 7 dni i nocy obecnego tygodnia, Księżyc nie spotka na całej swej trasie żadnej planety. Jednak w końcu tego tygodnia, tuż przed ostatnią kwadrą malejący Księżyc dotrze do centrum Panny, gdzie zbliżeniem na 3° do Spiki, najjaśniejszej gwiazdy tej wiosennej konstelacji, rozpocznie kolejny tydzień. W ciągu wciąż niemal najdłuższych w roku nocy tego tygodnia, nie zabraknie sprzyjających warunków obserwacji kompletu planet, oczywiście pod warunkiem bezchmurnego nieba. Prześledźmy to w środku tego tygodnia. Z końcem zmierzchu cywilnego, gdy zanurzone na 6° pod horyzont Słońce umożliwia już dostrzeżenie jaśniejszych gwiazd i innych obiektów nocnego nieba, na 118° rozciągają się ponad horyzontem niemal wszystkie  planety. Na blisko 7° wznosi się najjaśniejsza z nich, zachodząca godzinę później, Wenus w centrum gwiazdozbioru Koziorożca, 13° za nią podąża 75-krotnie ciemniejszy Saturn we wschodnim krańcu tej samej konstelacji, a prawie 40° dalej, już w gwiazdozbiorze Ryb, bez trudu dostrzeżemy górującego właśnie, 4,3 razy ciemniejszego od Wenus Jowisza. Tylko teoretycznie dostrzegalnego gołym okiem Urana, posługując się lornetką odnajdziemy kolejne 42° dalej, w centrum Barana, a przenosząc wzrok jeszcze o 23° dalej, 38° ponad wschodnim horyzontem, w północnej części zimowej konstelacji Byka, bez trudu odnajdziemy również dość jasnego, 3,5-krotnie ciemniejszego od Jowisza Marsa. Od końca października poruszający się względem gwiazd ruchem wstecznym, czyli w kierunku ze wschodu na zachód, w czwartek Mars na prawie 2 lata powraca do bardziej „naturalnego” ruchu prostego, w kierunku wschodnim. Do kompletu wspomnieć należy o podążającym 9,5° przed Jowiszem Neptunie na pograniczu Wodnika i Ryb – w celu dostrzeżenia jego słabego światła wymagającym bardzo dobrej lornetki lub amatorskiego teleskopu. Ostatnią, 6. planetę, wschodzącego 50 min przed Słońcem, niezbyt na razie jasnego Merkurego w centrum Strzelca, mamy na razie szansę dostrzeżenia na krótko przed świtem, tuż ponad południowo-wschodnim horyzontem. Znacznie lepsze warunki obserwacji tej planety będą około 20 stycznia. 

Pora na zagadkową część Gwiaździarni, na początek omawiając pytanie sprzed tygodnia: która z 4 pór roku trwa najdłużej, a która najkrócej i dlaczego? Otrzymaliśmy na nie niemal wyłącznie poprawne odpowiedzi, jednak dla pełnej jasności omówmy nieco bliżej to zagadnienie. Wskazanie najdłuższej i najkrótszej pory roku na północnej półkuli Ziemi wymagało jedyni policzenia dni ich trwania w kalendarzu. Jednak przyczyny wyraźnie najdłużej trwającego lata i najkrótszej zimy szukać należy w eliptycznym kształcie okołosłonecznej orbity naszej planety. Zostało to nie wprost ujęte w drugim z trzech praw ruchu planet sformułowanych z początkiem XVII wieku przez Johannesa Keplera. Wynika z niego, że planeta porusza się najszybciej w pobliżu peryhelium, czyli najbliżej Słońca, a najwolniej w okolicy aphelium, czyli najdalej od Słońca. W przypadku Ziemi, peryhelium ma miejsce w pierwszym tygodniu stycznia, a aphelium w pierwszym tygodniu lipca – i to jest przyczyną najkrótszej zimy i najdłuższego lata. 

Podsumujmy cały cykl 4 zagadek miesiąca grudnia. Otrzymaliśmy na nie łącznie 85 odpowiedzi od 24 Słuchaczek i Słuchaczy. Byli to, w kolejności alfabetycznej imion: 

Adam z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Damian z Zabrza, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śl., Hanna i Tadeusz z Rudy Śl., Henryk z Bytomia, Henryk z Lędzin, Henryk z Pielgrzymowic, Jacek z Andrychowa, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Marek z Woźnik, Piotr z Gliwic, Piotr z Krzanowic, Piotr z Wisły, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa, Wiesław z Zawiercia, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej. 

Spośród 18 autorów wszystkich 4 poprawnych odpowiedzi, honorowym Gwiaździarzem Miesiąca Grudnia zostaje Pan Franciszek z Kaczyc. Gratulacje! 

Pora na kolejną, drugą już styczniową zagadkę. W tym roku obchodzimy dość okrągłą, 550. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika. Oto pytanie: czy w wyposażeniu fromborskiego obserwatorium, w którym Kopernik przez blisko 30 lat prowadził obserwacje nieba, znajdował się teleskop? 

Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 12 stycznia na adres gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.



Radio Katowice / Audycje / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana
 
 Sobota
 19:00
 


Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki. 

Proponujemy również  zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca. 

Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger. 

Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na  www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia

Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl



Zobacz także Gwiaździarnia Pana Jana

Autopromocja
Kontakt

Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach
Radio Katowice SPÓŁKA AKCYJNA w likwidacji
ul. Ligonia 29, 40-036 Katowice
tel. +48 32 2005 400, fax +48 32 2005 581
e-mail: sekretariat@radio.katowice.pl
NIP 634-00-20-312
konto: ING BSK SA O/Katowice
IBAN: PL 57 1050 1214 1000 0007 0006 0692
Kod BIC (Swift): INGBPLPW
Redaguje zespół: Redakcja Nowych Mediów
tel. +48 32 2005 525, +48 32 2005 487
e-mail: radio@radio.katowice.pl

Copyright © by Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach Radio Katowice SA