Niespełna miesiąc od wiosennej równonocy, czyli początku astronomicznej wiosny, umiarkowana wprawdzie zimowa pogoda nie pozwoli nam zapomnieć, że wciąż jednak mamy jeszcze i astronomiczną, i klimatyczną zimę.
Wraz z bliskimi zeru zarówno dziennymi, jak i nocnymi temperaturami, przez większość tygodnia nie zabraknie jednak dłuższych i krótszych przejaśnień, dzięki czemu możemy mieć więcej szans na rzucenie okiem na nocne rozgwieżdżone niebo, na którym ma tym razem miejsce kilka interesujących wydarzeń.
Tradycyjnie jednak, zacznijmy od kurczących się już od pewnego czasu w największym tempie nocy i coraz dłuższych dni. W Katowicach, w niedzielę 26 lutego, od godz. 6:33 do 17:22 Słońce wędruje ponad horyzontem już 10 h 49 min, w przypadające 3 min przed godz. 12:00 prawdziwe południe, wznosząc się najwyżej, na 31,8° ponad horyzont. W kończącą omawiany tydzień sobotę 4 marca, dzień trwa od 6:20 do 17:32 czyli 11 h 12 min, a więc o kolejne 23 min dłużej, a minutę wcześniej górujące Słońce osiąga już wysokość 33,3° ponad południowym horyzontem. Przez cały ten tydzień nasza Dzienna Gwiazda kontynuuje, rozpoczętą w połowie lutego, wędrówkę przez gwiazdozbiór Wodnika.
W tym czasie Księżyc pozornie przemieszcza się od pogranicza konstelacji Barana i Byka, po pierwszej kwadrze w poniedziałek rano kończąc ten tydzień 3,5 doby przed pełnią, z oświetloną już prawie w 94% tarczą niemal na granicy Raka z Lwem. Jedyną napotkaną po drodze przez Księżyc planetą będzie dość jasny Mars. Koniunkcja ta będzie miała miejsce o świcie, ale niestety 13° pod horyzontem, 4 h przed wschodem Księżyca. Niestety, bo zbliżenie obu obiektów skutkować będzie prawie półgodzinnym zakryciem Marsa przez księżycową tarczę. Przy sprzyjającej pogodzie, Księżyc najbliżej Czerwonej Planety możemy zobaczyć tuż ponad północno-zachodnim horyzontem, przed ich zachodem nocą z poniedziałku na wtorek, nie później niż około godz. 2:30, gdy dzielić je będzie jeszcze odległość niespełna 2°. Nocą z wtorku na środę, u progu marca, przy granicy Byka i Bliźniąt, poruszając się 3,5° ponad ekliptyką, górujący godzinę po zmierzchu Księżyc wznosi się ponad nasz horyzont na wysokość około 67°. Z każdą kolejną nocą wysokość ta stopniowo maleje, jednak zwiększająca się przed pełnią oświetlona część jego tarczy skutkuje w sumie coraz silniejszym rozświetleniem nocnego nieba.
Brak obfitości koniunkcji Księżyca z planetami, rekompensują w tym tygodniu, mające miejsce w czwartek za dnia, aż dwie wzajemne koniunkcje planet: Wenus z Jowiszem oraz Merkurego z Saturnem. Z racji niezbyt szybkiego przemieszczania się planet na niebie, takie dzienne ich zbliżenia na ogół można obserwować nawet kilkanaście godzin później lub wcześniej, po ich wschodzie lub przed zachodem, gdy wzajemna odległość obu obiektów zmienia sę zazwyczaj niewiele. Jednak tego drugiego, bliskiego spotkania Merkurego z Saturnem nie mamy szans dostrzec, bo z powodu bliskości Słońca zachodzą one już za dnia, a wschodzą dopiero 10–15 minut przed Słońcem. Znacznie lepiej jest w przypadku koniunkcji Wenus z Jowiszem, która wprawdzie następuje w czwartek już za dnia, ale zaledwie 70 min po wschodzie Słońca. Dzięki temu, a także dużej jasności obu planet, ich zbliżenie możemy nawet obserwować z początkiem świtu cywilnego, gdy Wenus dzieli od Jowisza dystans 29minut kątowych, niemal dokładnie taki sam, jak podczas właściwej koniunkcji. Nawet na tle zaczynającego rozjaśniać się nieba, 3,9m Wenus i tuż obok tylko 5-krotnie ciemniejszy, 2,1m Jowisz, mogą prezentować się wspaniale. Oby tylko sprzyjała w czwartek pod koniec nocy pogoda.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Nawiązując do mającej miejsce w minioną niedzielę 550 rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika, zadaniem Słuchaczy było tym razem wymienienie co najmniej 3 miast, w których znajdują się pomniki tego znakomitego astronoma, twórcy heliocentrycznej teorii budowy Świata, którego dzieło „O obrotach sfer niebieskich” legło u podstaw intensywnych badań nieba, prowadzonych zarówno w celu potwierdzenia tych założeń, jak również prób ich obalenia i przekonania, że to jednak Ziemia jest centrum wszystkiego. Dzięki jednym i drugim ostatecznie zwyciężyła teoria kopernikańska.
Urodzony w Toruniu, działający głównie we Fromborku, Mikołaj Kopernik zasłynął tym epokowym odkryciem w całej Polsce, jak również na świecie. Zatem zarówno w naszym kraju, jak i za granicą liczne są do dziś przypadki uhonorowania go patronatem szkół i uczelni, ale nie tylko. Mieli zatem Państwo wyjątkowo szeroki wybór. Wiele z pomników powstało przed 50 laty w 500 urodziny astronoma. Zanim wymienimy polskie miasta, w których Kopernik ma swoje pomniki, wymieńmy kilka zagranicznych. To m.in. amerykańskie Los Angeles, Filadelfia i Montreal, kanadyjska Ottawa, meksykańskie Ciudad, kolumbijska Bogota, a z bliższych nam austriacki Salzburg i niemiecki Frankfurt nad Odrą.
Do najstarszych pomników w Polsce należą: warszawski z 1830 roku, toruński z 1853 roku, krakowski z 1900 roku i zburzony podczas wojny pomnik we Fromborku, odbudowany w 1974 roku. Trudno nie wspomnieć o pomniku z 1964 roku przed chorzowskim Planetarium, pomnikach we Wrocławiu, Grudziądzu, Krośnie, Łodzi i Poznaniu. To oczywiście nie wszystkie przypadki uhonorowania naszego wielkiego astronoma, więc wybór mieli Państwo ogromny.
A oto dzisiejsza, już nie tak łatwa zagadka. Coraz bliżej już, powszechnie bardzo oczekiwana, nie tylko astronomiczna, wiosna. Początkiem tej astronomicznej jest osiągnięcie przez Słońce punktu wiosennej równonocy, co w tym roku nastąpi krótko przed północą z 20 na 21 marca.
Oto pytanie: dlaczego na naszych szerokościach geograficznych f a k t y c z n e zrównanie długości dnia i nocy ma miejsce około 3,5 doby wcześniej i już 17 marca dzień będzie trwał o minutę dłużej od nocy?
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 2 marca na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
