Radio Katowice
Radio Katowice / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana 04-11.03.2023
04.03.2023
16:32:00

Po kilku wyraźnych przedwiosennych akcentach w połowie ubiegłego tygodnia, przed nami kolejny tydzień z zapowiedziami chłodnych pochmurnych dni i dość mroźnych nocy oraz opadami deszczu, a nawet śniegu. Mało więc szans na dostrzeżenie czegokolwiek na nocnym niebie, na którym na szczęście brak w tym tygodniu ciekawszych zjawisk.


Coraz bliżej wiosennej równonocy, noce wciąż najszybciej w roku kurczą się i w podobnym tempie proces ten trwać będzie przez kolejne 2 miesiące. W Katowicach, w niedzielę 5 marca, od godz. 6:18 do 17:34 dzień trwa 11 h 16 min, a o 11:55 Słońce góruje 33,7° ponad horyzontem. W sobotę 11 marca, od 6:05 do 17:43 Słońce wędruje ponad horyzontem 11 h 38 min, o kolejne 22 min dłużej, o 11:54 wznosząc się najwyżej, na 36,0°. Jak widzimy, pod koniec tego tygodnia dzień będzie już o niespełna 3 kwadranse krótszy od nocy, a Słońce wzniesie się zaledwie o 4° niżej niż podczas wiosennej równonocy. Oczywiście, choć stopniowo coraz łagodniej, proces skracania nocy i wydłużania dni trwać będzie aż do 21 czerwca, dnia letniego przesilenia. Jest to wprost skutek wędrówki Słońca przez coraz wyżej usytuowane rejony ekliptyki – w tym tygodniu we wschodnim krańcu gwiazdozbioru Wodnika, prawie do granicy z Rybami.

Z powodu przypadającej we wtorek pełni, przez cały ten tydzień niebo silnie rozświetlać będzie Księżyc, w niedzielę rozpoczynający swą wędrówkę na tle gwiazd na pograniczu konstelacji Raka i Lwa, z oświetloną już w 94% tarczą i zachodzący o świcie. Nocą z poniedziałku na wtorek, tuż przed przypadającą w środku dnia pełnią, z praktycznie w 100% błyszczącą tarczą gościć będzie w centrum Lwa, zaś w sobotę o północy zakończy ten tydzień jeszcze 81-procentowy w Wadze. Na całej tej trasie Księżyc nie napotka żadnej planety. Kolejna seria jego koniunkcji z każdą z 7 planet trwać będzie tym razem od 19 do 28 marca.

Nieco więcej czasu poświęćmy dziś gwiezdnemu wystrojowi nocnego nieba. Na początek wyjaśnijmy, co rozumiemy pod pojęciem zmierzchu i świtu, od którego uzależniamy możliwość dostrzeżenia obiektów o różnej jasności, często mylonym z zachodem i wschodem Słońca. Wieczorami, zmierzch cywilny trwa od zachodu Słońca do momentu, gdy zanurzy się ono na 6° pod horyzont. Z końcem zmierzchu cywilnego niebo jest na tyle ciemne, że widoczne stają się jaśniejsze gwiazdy i planety. Z kolei za początek świtu cywilnego przyjmuje się moment przed wschodem Słońca, gdy jest ono 6° pod horyzontem. Na przestrzeni roku czas trwania zmierzchu i świtu cywilnego zmienia się w granicach od około 30 min w pobliżu równonocy do około 45 min podczas przesilenia letniego. Wyróżnia się również zmierzch (i analogicznie świt) nawigacyjny, czyli żeglarski, trwający do momentu zanurzenia się Słońca na 12°. Istotne znaczenie ma jednak koniec zmierzchu (lub początek świtu) astronomicznego, gdy Słońce zanurzone jest 18° pod horyzont i rozproszone w ziemskiej atmosferze jego promieniowanie w najmniejszym stopniu nie rozświetla już nieba. Wtedy, za pomocą odpowiednio dużych teleskopów, dostrzegalne są najciemniejsze nawet gwiazdy. Potocznie, określeń: koniec zmierzchu i początek świtu używa się odnośnie zmierzchu i świtu cywilnego.

Po tych wyjaśnieniach, zerknijmy (raczej oczyma wyobraźni) na wygląd nocnego nieba w środku tego tygodnia. Wieczorem, krótko po zmierzchu (cywilnym) południową stronę nieba ozdabiają bardzo jasne gwiazdy Zimowego Sześciokąta, pośród których dominuje najjaśniejszy Syriusz z konstelacji Wielkiego Psa. Z najjaśniejszymi gwiazdami Oriona, Byka, Woźnicy i Małego Psa od pół roku konkuruje jasnością Mars, wyróżniający się czerwonawą barwą i spokojnym, nie rozedrganym w przeciwieństwie do gwiazd światłem. Krótko po 23:00 Zimowy Sześciokąt zaczyna zanurzać się na zachodzie pod horyzont, wtedy południową stronę nieba zaczyna opanowywać Trójkąt Wiosenny z górującą właśnie pierwszą jego gwiazdą, Regulusem z konstelacji Lwa. Gdy tuż przed 3:00 na prawie 60° wznosi się najjaśniejsza gwiazda Trójkąta Wiosennego, Arktur, znany też pod nazwą Gwiazdy Wiosennej, na wschodzie błyszczą również już w komplecie gwiazdy Trójkąta Letniego. A więc na nocnym niebie możemy odczuć już znamiona nadchodzącej astronomicznej wiosny, a nawet tak upragnionego lata.

Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy, dlaczego na naszych szerokościach geograficznych faktyczne zrównanie długości dnia i nocy ma miejsce około 3,5 doby wcześniej. Zagadka okazała się dla wielu Słuchaczy trudniejsza niż się spodziewaliśmy, mimo że w przeszłości niejednokrotnie o tym wspominaliśmy przy okazji równonocy. Wyjaśnijmy więc w szczegółach. Są dwa istotne tego powody. Pierwszym z nich jest optyczne zjawisko refrakcji astronomicznej, polegające na wyraźnym załamaniu promieni świetlnych obiektów znajdujących się blisko horyzontu, a więc m.in. wschodzącego lub zachodzącego Słońca. Ich światło dociera do nas wówczas przez grubą warstwę atmosfery, co powoduje pozorne wywyższenie obiektów. Tak więc Słońce widzimy w całości tuż nad horyzontem, gdy w rzeczywistości jest jeszcze (lub już) tuż pod nim. Drugim powodem wcześniejszych wschodów i późniejszych zachodów Słońca jest przyjęty sposób określania tych momentów nie względem środka tarczy, a jej brzegów – a więc pierwszego skrawka słonecznej tarczy wychylającego się spod horyzontu o wschodzie oraz ostatniego rąbka tarczy znikającego pod horyzontem o zachodzie. Natomiast osiągnięcie przez Słońce punktu Barana, czyli równonocy wiosennej, odnosi się do centrum słonecznej tarczy. Z tych samych powodów podczas wrześniowej równonocy jesiennej, faktyczne zrównanie dnia z nocą ma miejsce około 3,5 doby później.

A oto dzisiejsza, z pewnością łatwiejsza zagadka. Choć dość niefortunnie datę 1 marca przyjmuje się jako początek meteorologicznej wiosny, co szczególnie w tym roku koliduje z pogodą, do początku astronomicznej i kalendarzowej wiosny pozostało jeszcze kilkanaście dni, ostatnich dni astronomicznej zimy. Zatem dzisiejsze, jedno z ostatnich zimowych pytań brzmi: który z sześciu gwiazdozbiorów składających się na Zimowy Sześciokąt ma największą, a który najmniejszą powierzchnię?

Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 9 marca na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.



Radio Katowice / Audycje / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana
 
 Sobota
 19:00
 


Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki. 

Proponujemy również  zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca. 

Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger. 

Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na  www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia

Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl



Zobacz także Gwiaździarnia Pana Jana

Autopromocja
Kontakt

Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach
Radio Katowice SPÓŁKA AKCYJNA w likwidacji
ul. Ligonia 29, 40-036 Katowice
tel. +48 32 2005 400, fax +48 32 2005 581
e-mail: sekretariat@radio.katowice.pl
NIP 634-00-20-312
konto: ING BSK SA O/Katowice
IBAN: PL 57 1050 1214 1000 0007 0006 0692
Kod BIC (Swift): INGBPLPW
Redaguje zespół: Redakcja Nowych Mediów
tel. +48 32 2005 525, +48 32 2005 487
e-mail: radio@radio.katowice.pl

Copyright © by Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach Radio Katowice SA