W sobotę, 6 maja rano astronomiczna wiosna minęła półmetek. Odtąd, od czekającego nas za niespełna 1,5 miesiąca letniego przesilenia, z każdym dniem dzieli nas coraz mniej czasu niż od minionej ponad 1,5 miesiąca temu zimy. Miejmy nadzieję, że wreszcie wyraźniej odczuwać to będziemy nie tylko w kalendarzu, ale również w kapryśnej dotąd wiosennej pogodzie.
Bez wątpienia, choć coraz wolniej, nadal przybywać będzie dnia, a ubywać nocy, co niestety nie sprzyja zwłaszcza amatorskim obserwacjom nocnego nieba. Od przełomu kwietnia i maja, proces ten, jeszcze mało dostrzegalnie, zwalnia zarówno jeśli chodzi o coraz późniejsze zachody, jak i coraz wcześniejsze wschody Słońca. W Katowicach, w niedzielę 7 maja Słońce wschodzi 8 min po godz. 5:00, a zachodzi po 15 h 06 min, o 20:14. W sobotę 13 maja, od godz. 4:58 do 20:23, dzień trwa 15 h 25 min, a więc o kolejne 19 min dłużej. Przez cały ten tydzień o godz. 12:40 Słońce wznosi się najwyżej – w tym czasie wysokość górowania wzrasta jednak o kolejne 1,5°: z 56,6° do 58,1°.
Po bynajmniej nie spektakularnym, półcieniowym zaćmieniu Księżyca w miniony piątek, w omawianym okresie na uwagę zasługuje tylko jedno wydarzenie z udziałem naszego naturalnego satelity. Pod koniec tygodnia, nocą z soboty na niedzielę, z 13 na 14 maja, mamy szansę zaobserwowania spotkania Księżyca z Saturnem, pierwszego w kolejnej, majowej serii koniunkcji z planetami, która tym razem potrwa 12 dni. Niestety, również tym razem nie mamy szansy obserwacji właściwej koniunkcji, czyli samego momentu największego zbliżenia obu obiektów, w sobotę o godz. 18:03, gdy będą jeszcze głęboko pod południowo-wschodnim horyzontem, ale około 3:30 nadal dzielić je będzie tylko nieco ponad 7°. Obserwacji można również spróbować dobę wcześniej, w sobotę po godz. 3:00, ale wtedy Księżyc dzielić będzie jeszcze od Saturna prawie 9°. Podobne lub inne problemy napotkamy również podczas koniunkcji Księżyca z kolejnymi 5 planetami i dopiero ostatnia w tej serii, z Marsem 24 maja, 3 doby przed pierwszą kwadrą, będzie miała miejsce 2 h przed północą, gdy obydwa obiekty będą ponad horyzontem. Oby tylko wtedy szans obserwacji nie zniweczyło zachmurzenie.
Śledzenie samych planet, bez udziału Księżyca, nie stwarza tylu trudności. Na razie nie dostrzeżemy jednak Merkurego, po koniunkcji ze Słońcem w miniony wtorek, ani Urana, którego podobna sytuacja czeka w środku tego tygodnia. Prześledźmy zatem wystrój nocnego nieba ze szczególnym uwzględnieniem pozycji dostrzegalnych planet. Niewiele planet pozostało na wieczornym niebie tuż po zmierzchu. To błyszcząca 27° ponad zachodnim horyzontem najjaśniejsza Wenus w zachodnim krańcu gwiazdozbioru Bliźniąt oraz 12° wyżej, 170 razy od niej ciemniejszy, choć i tak całkiem dobrze widoczny Mars, również w Bliźniętach, lecz w ich wschodniej części, 5° poniżej nieznacznie jaśniejszego Polluksa. Wędrujące kilka stopni ponad najwyższą częścią ekliptyki, planety te zachodzą kolejno niespełna pół i półtorej godziny po północy. Na kolejną, Saturna goszczącego w centrum konstelacji Wodnika, nie musimy długo czekać, bo pojawia się ponad południowo-wschodnim horyzontem krótko przed godz. 3:00. Ostatnie dwie: niedostrzegalny gołym okiem Neptun oraz Jowisz, goszczą również w dwóch krańcach tej samej zodiakalnej konstelacji Ryb. Dzięki dużej jasności wschodzącego z początkiem cywilnego świtu Jowisza, mamy szansę dostrzec go nisko ponad wschodnim horyzontem nawet niespełna 0,5 h przed wschodem Słońca.
Jak widzimy z tego przeglądu planet, podczas niezbyt już długich nocy, na naszym niebie wciąż goszczą gwiazdozbiory wszystkich 4 pór roku. Krótko po zmierzchu, gdy w południowej stronie najwyżej wznoszą się gwiazdy Wiosennego Trójkąta, na zachodzie w połowie ponad horyzontem wznosi się jeszcze Zimowy Sześciokąt, z w całości widocznymi jeszcze Bliźniętami, Małym Psem i Woźnicą. Pod koniec nocy, gdy Wiosenny Trójkąt zaczyna już zanurzać się pod horyzont, ale na ponad 30° wznosi się jeszcze na zachodzie jego Gwiazda Wiosenna, czyli Arktur, nad południowym horyzontem dominują już letnie konstelacje Wężownika i Herkulesa wraz z najbardziej wyrazistym symbolem przyszłej pory roku – Trójkątem Letnim, którego najjaśniejsza gwiazda, Wega z Lutni właśnie góruje prawie 79° ponad horyzontem. Kierując wzrok ku wschodniej części horyzontu dostrzeżemy również mało wyrazisty Jesienny Kwadrat Pegaza.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Na pytanie sprzed tygodnia, o numer, jaki nadano Plutonowi po zaliczenia go do grona planet karłowatych, otrzymaliśmy niemal same poprawne odpowiedzi. Obecnie oficjalnym symbolem tego obiektu jest: (134340) Pluton. Uwzględniając to ostatnie kwietniowe zadanie, podsumujmy komplet 5 zagadek minionego miesiąca. Otrzymaliśmy na nie łącznie 95 poprawnych odpowiedzi od 22 Słuchaczek i Słuchaczy. Byli to, w kolejności alfabetycznej imion:
Adam z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Damian z Zabrza, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śl., Hanna i Tadeusz z Rudy Śl., Henryk z Bytomia, Henryk z Lędzin, Henryk z Pielgrzymowic, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Marek z Woźnik, Piotr z Bystrej, Piotr z Gliwic, Piotr z Krzanowic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej.
Spośród 15 uczestników, którzy udzielili kompletu 5 poprawnych odpowiedzi, honorowy tytuł Gwiaździarza Miesiąca Kwietnia przypadł Panu Henrykowi z Bytomia. Gratulacje!
A oto dzisiejsze, również chyba nietrudne zadanie. Proszę podać nazwy pozostałych trzech (oprócz Ceres i Plutona) planet karłowatych, w kolejności daty ich odkrycia.
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 11 maja na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
