Iwona Kwaśny, dziennikarka, Zagłębiaczka, postanowiła uczyć się śląskiego, ale tak jak języka obcego np. angielskiego, francuskiego czy hiszpańskiego. Na lekcje a w zasadzie na "Korki ze śląskiego" zapisała się do znakomitej nauczycielki, językoznawczyni prof. Jolanty Tambor z Uniwersytetu Śląskiego, dla odmiany rodowitej Ślązaczki.
Tytuł: Jake mōm miano? Jak mie mianujōm? Jak mi gŏdajōm?
J: Ftoś Ty je?
I: Słucham?
J: Pytōm sie Ciebie ftoś-ty-je.
I: Pytasz mnie, kto ja jestem? Kim ja jestem? Jestem dziennikarką.
J: Niy! Jŏ sie pytōm ô Twoi miano. Moje miano je Jola. Jola Tambor. A Twoi?
I: Aaa… Pytasz mnie, jak się nazywam? Jak mam na imię? Moje imię to Iwona, nazwisko Kwaśny.
J: Nō, ale dyć dziołcha, powiydz to po ślōnsku: moje miano je…
I: Acha. Moje miano je Iwona Kwaśny.
J: Iwōna. Powiydz ō – to je taki dźwiynk, tako głoska, co ôna je ani „o”, ani „u” – ino tak kajś postrzodku, miyndzy nimi: ō. Umisz to pedzieć?
I: ō ō ō
J: A terŏz powiydz: Iwōna.
I: Iwōna.
J: Nōōō… To jadymy dalij. Mogesz sie spytać: jake je Twoi miano, jake mŏsz miano. Abo mogesz pedzieć: Jak cie mianujōm? Pamiyntŏsz? Niydŏwno w Tyjatrze Telewizji Grażyna Bułka robiyła tyjater „Mianujōm mie Hanka”. Tyn mōnodram reżyserowoł dyrechtōr Tyjatru Korez, co go mianujōm Mirosław Najnert, a napisoł tã historyjo wielki ślōnski pisŏrz, co go mianujōm Alojzy Lysko. Nō to, jŏ sie Ciebie pytōm: jak cie mianujōm? Mianujōm!!! Ino pamiyntej, co mŏsz gŏdać ō!
I: Dobra. Mianujōm mie Iwōna.
J: A jak mianujōm dyrechtōra Tyjatru Korez?
I: Mianujōm go Mirosław Najnert.
J: A jak mianujōm tego pisŏrza, co napisoł tã sztukã?
I: Mianujōm go Alojzy Lysko.
J: Nō, a jak mianujōm tã babã, co bōła bohatyrkōm tyj sztuki?
I: Mianujōm jōm Hanka.
J: Nō, a jeszcze mi powiydz, jak mianujōm tã aktorkã, co to grała?
I: Mianujōm jōm Grażyna Bułka.
J: Ja. Jak ftoś mŏ w papiōrach naszkryfane Grażyna, to mianujōm jōm tyż Grażka. Mie sie to fest podobŏ. Czasym terŏz niykerzi gŏdajōm: mianujã sie, mianujã sie Jola, mianujesz sie Iwōna. Ale mie sie to niy bardzo podobŏ. Bo przeca jŏ sama sie niy mianujã, jŏ do siebie tak niy gŏdōm, jŏ ô siebie gŏdōm „jŏ” – a to Ty mie mianujesz Jola, niy?
I: Nooo…
J: Niy: noooo, ino nōōōō – przeca umisz już gŏdać nōōōō.
I: Nōōōō.
J: Nō, to dalij. Alojzy Lysko napisoł tyż tako historyjo ô chopie. I zamianowoł tã historyjo: Gŏdajōm mi Helmut. Tak tyż idzie sie spytać: jako ci gŏdajōm. I Ty gŏdŏsz: gŏdajōm mi Iwōna. A mie gŏdajōm Jola. Nō, to jako Ci gŏdajōm? Pamiyntej ô dźwiynku ō !!
I: Gŏdajōm mi Iwōna.
J: A wiysz, jak gŏdajōm tymu chopowi, co grŏ Helmuta?
I: Tak, wiem! Gŏdajōm mu Sławōmir Rosowski.
J: Iwōna! Proszã Cie! Niy gŏdŏ sie „tak”, ino „ja”. Niy gŏdŏ się „wiem”, ino „wiym”. Jeszcze rŏz.
I: Ja, wiym! Gŏdajōm mu Sławōmir Rosowski.
J: Nō, to powiydz mi, jak mianujōm ludzi we Twojij familiji: jak mianujōm twojã mamulkã?
I: Mojã mamulkã mianujōm Ola…
J: A jak gŏdajōm twojymu tatulkowi?
I: Tatulkowi gŏdajōm…
J: A jak mianujōm twojã starkã/ōmã? Jak wolisz gŏdać: ōma abo starka?
I: Wolę…
J: Wolã!!! Gŏdŏ sie „wolã”.
I: Wolã starka. Mojã starkã mianujōm …
J: A jak gŏdajōm twojymu starzikowi.
I: Starzikowi gŏdajōm …
J: To terŏzki już wszyjsko wiysz. Poradzisz pedzieć, jako kogo mianujōm. Poradzisz piyknie gŏdać ō. Wiysz, że gŏdŏ sie „ja”, kej chcesz pedzieć, co ôn mŏ recht.
I: Ja!! Wiym i poradzã.
J: Chcesz sie dalij uczyć ślōnskigo?
I: Ja!!! Chcã!
J: Nō, to pyrsk. Widzymy sie zajś :)
TABLICA METODYCZNA:
- Uczymy się słownictwa: poznajemy sposoby poznawania się i przedsatwiania innych, nazwy niektórych osób w rodzinie
- Gramatyka: poznajemy odmianę wybranych czasowników z dwóch podstawowych koniugacji, czyli paradygmatów (zestawów) odmiany; pierwszy to taki, który w pierwszej osobie ma końcówkę -a (a właściwie a z tyldą): jŏ mianujã, jŏ łażã, jŏ idã; drugi ma w pierwszej osobie końcówkę -ōm: jŏ gŏdōm, jŏ czytōm, jŏ znōm.
Odmieniamy:
jŏ mianujã jŏ gŏdōm
ty mianujesz ty gŏdŏsz
ôn mianuje ôna gŏdŏ
my mianujymy my gŏdōmy
wy mianujecie wy gŏdŏcie
ôni mianujōm ône gŏdajōm
Język śląski, podobnie jak polski, należy do rodziny języków zachodniosłowiańskich. Warto więc wykorzystać podobieństwa między nimi w trakcie uczenia się. To tzw. transfer pozytywny. Można więc z pewnym uproszczeniem powiedzieć, że:
- jeśli po polsku w pierwszej osobie mamy jako końcówkę -ę (e z ogonkiem), to w śląskim należy się spodziewać -ã
- jeśli po polsku w pierwszej osobie występuje końcówka -am, to w śląskim jest tam -ōm.
- Poznajemy charakterystyczne głoski śląskie i ćwiczymy poprawną śląską wymowę: dziś poznałyśmy jedną z najbardziej charakterystycznych samogłosek śląskich – to ō, czyli o pochylone, zwężone, o podwyższonej artykulacji. Jest to głoska pośrednia między o oraz u. Język idzie trochę wyżej i bardziej do tyłu niż przy [o], ale nie tak wysoko i nie tak bardzo do tyłu jak przy [u]. Poza tym ważny jest też układ warg – są bardzo zaokrąglone, węziej niż przy [o], ale nie jest to taki wąziutki dzióbek/ryjek jak przy [u]. To głoska, która może być testem na Ślązaka: jeśli ktoś udaje, nie gŏdŏ faktycznie po śląsku, to zazwyczaj w tym zwężaniu przesadza i wymawia [u]: kuń, dum, godum, a to wszak ma być ō: kōń, dōm, gŏdōm.
- Elementy kultury: mówimy o śląskich reżyserach, śląskich aktorach, śląskich pisarzach, o śląskim teatrze. Przypominamy kilka ważnych postaci związanych ze śląskim teatrem.
Nowy cykl audycji w Radiu Katowice. Iwona Kwaśny, dziennikarka, Zagłębiaczka, postanowiła uczyć się śląskiego, ale tak, jak języka obcego. Na lekcje, a w zasadzie na "Korki ze śląskiego" zapisała się do znakomitej profesorki, językoznawczyni Jolanty Tambor z Uniwersytetu Śląskiego, dla odmiany rodowitej Ślązaczki. Co tydzień inna lekcja i inny temat, do którego dołączamy tekst dialogu i instrukcję gramatyczną, w opracowaniu prof. Jolanty Tambor. Audycje realizuje Krzysztof Kiczek.
