Po zdecydowanie letnim, ale dość kapryśnym pod względem aury ubiegłym tygodniu, również w obecnym czekają nas liczne pogodowe wahania, choć zwłaszcza w jego pierwszej połowie nie powinno zabraknąć przynajmniej częściowo słonecznych dni i nie całkiem pochmurnych nocy.
Jak przewidują synoptycy, prawdopodobnie za nami już szczególnie niekiedy dokuczliwe lipcowe upały i również sierpniowe lato będzie pod tym względem znacznie łagodniejsze. Zapewne jednym z czynników mających na to wpływ jest stopniowo obniżający się od miesiąca łuk dziennej drogi Słońca na niebie, zarazem skutkujący coraz krótszymi dniami. W Katowicach, w niedzielę 23 lipca, Słońce wschodzi o godz. 4:57, a zachodzi o 20:43, dzień trwa więc 15 h 46 min, w sobotę 29 lipca, od godz. 5:05 do 20:35 Słońce powędruje ponad naszym horyzontem 15 h 30 min, o 16 min krócej. W przypadające podobnie jak w poprzednim tygodniu o 12:50 prawdziwe południe, w niedzielę nasza Dzienna Gwiazda wznosi się na 59,8°, a z końcem omawianego tygodnia góruje 58,5° ponad horyzontem, o kolejne 1,3° niżej. W porównaniu z pierwszym dniem lata jest to już o 4,7° niżej, co ma bezpośredni związek ze zmniejszeniem w tym czasie właśnie o 4,7° deklinacji Słońca, czyli jego kątowej odległości od równika niebieskiego. Od minionego piątku rano Słońce wędruje przez gwiazdozbiór Raka, niespełna dobę później wkraczając w znak Lwa, drugi letni znak zodiaku.
Po nowiu w miniony poniedziałek, ten tydzień upływa pod znakiem wyraźnie rosnącego, z nocy na noc silniej rozświetlającego niebo Księżyca. W niedzielę po zachodzie Słońca, błyszczący już niemal 30% swej tarczy w zachodnim krańcu gwiazdozbioru Panny, skryje się pod horyzontem 1 h przed północą. Nocą z wtorku na środę tuż po północy, już niedaleko od wschodniej granicy Panny, Księżyc osiągnie pierwszą kwadrę, zachodząc 0,5 h przed północą. Do końca omawianego tygodnia, z oświetloną w 88% tarczą, nasz naturalny satelita dotrze niemal do południowych rejonów gwiazdozbioru Wężownika, blisko granicy ze Strzelcem, zachodząc 0,5 h po północy.
Zarówno w tym, jak i przyszłym tygodniu Księżyc nie napotka na swej trasie żadnej z planet. Pierwszym w kolejnej serii koniunkcji Księżyca z planetami będzie dopiero spotkanie z Saturnem 7 sierpnia. W tym tygodniu mamy za to ciekawą wzajemną koniunkcję dwóch planet dolnych, Merkurego i Wenus, na dodatek w pobliżu Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy konstelacji Lwa. W zachodniej części Lwa od miesiąca porusza się Wenus, która ostatnio wyraźnie zwolniła, w tę niedzielę rano rozpoczynając ruch wsteczny, ze wschodu w kierunku zachodnim. Kilka dni temu, w miniony piątek 2,5 h po północy w granice Lwa ruchem prostym, a więc z zachodu na wschód, wkroczył również Merkury. Zmierzając teraz ku sobie, w czwartek po południu obie planety osiągają koniunkcję we wzajemnej od siebie odległości 5,1°, przy czym blisko 70-krotnie jaśniejsza Wenus znika pod horyzontem niespełna 0,5 h po zachodzie Słońca, również jasny, zerowej wielkości gwiazdowej Merkury pół godziny później. Znikome są więc szanse namierzenia obu planet, jednak w piątek krótko po zmierzchu, na pogodnym niebie może udać się dostrzec Merkurego zaledwie 0,3° od 4-krotnie ciemniejszego Regulusa, a 11° na wschód od nich Marsa, jasnością niemal dorównującego Regulusowi. Obserwacje może nieco utrudniać, świecący w tym czasie 13° ponad południowym horyzontem już 79% swej tarczy, Księżyc niespełna 1° od Antaresa, najjaśniejszej gwiazdy w Skorpionie.
Po zachodzie Marsa około 1 h po zmierzchu, niebo nie pozostaje bez planet, bo na wschodzie pojawia się już Saturn, 35 min po nim wschodzi Neptun, a około północy kolejno Jowisz i Uran. Ponad południowym horyzontem, podobnie jak przed tygodniem, krótko po zmierzchu dominują już letnie gwiazdozbiory. Około 23:00 na 78° wznosi się górująca właśnie Wega z konstelacji Lutni, pierwsza i najjaśniejsza gwiazda efektownego Trójkąta Letniego, wytyczająca jego prawy górny wierzchołek, którą na pogodnym niebie bez trudu odnajdziemy niemal w zenicie kierując wzrok pionowo do góry. Godzinę później, wraz z górowaniem dolnego wierzchołka, Altaira z gwiazozbioru Orła, najwyżej wznosi się cały Trójkąt Letni, zaś po kolejnej godzinie, 85° nad horyzontem, a więc zaledwie 5° od zenitu góruje najjaśniejszy w Łabędziu Deneb, lewy górny wierzchołek tego gwiezdnego symbolu lata.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. W zagadce sprzed tygodnia prosiliśmy o wskazanie dwóch planet o kształcie najbardziej zbliżonym do kuli oraz tej z pozostałych, która jest najbardziej spłaszczona. Otrzymaliśmy same poprawne odpowiedzi: tymi niemal idealnie kulistymi są Merkury i Wenus, o praktycznie zerowym spłaszczeniu, natomiast tą o największym, prawie 10-procentowym spłaszczeniu wskutek ruchu obrotowego, jest Saturn.
A oto dzisiejsza, wymagająca prostego rachunku zagadka. Jeśli na szerokości geograficznej Katowic 50°N gwiazda Deneb wznosi się najwyżej na 85° nad horyzont, to obserwowana z jakiej szerokości dosięgnie zenitu?
Odpowiedzi prosimy nadsyłać do czwartku 27 lipca na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
