Choć, z astronomicznego punktu widzenia, przed nami jeszcze około 4 tygodni jesieni, to od przynajmniej tygodnia mamy już klimatyczną zimę.
Mimo że dnie wciąż są dłuższe od tego najkrótszego w roku, dnia zimowego przesilenia, również w tym tygodniu czeka nas zdecydowanie zimowa aura, na którą składają się zarówno długość dnia, jak oczywiście także warunki atmosferyczne. W Katowicach, w niedzielę 26 listopada, od wschodu o godz. 7:12 do zachodu o 15:50, Słońce wędruje 8 h 38 min ponad horyzontem, by ponownie zanurzywszy się na 15 h 23 min pod horyzont, wynurzyć się spod niego w poniedziałek rano o godz. 7:13. Jak widzimy, z początkiem omawianego okresu noc jest o 8 h 10 min dłuższa od dnia. Z końcem tygodnia, w sobotę 2 grudnia, dzień trwa 8 h 26 min: od godz. 7:20 do 15:46, czyli o kolejne 12 min krócej, zaś następująca po nim noc z soboty na niedzielę: od godz. 15:46 do 7:21, jeszcze o 13 min dłużej od tej z początku tygodnia. W omawianym czasie z 18,8° do 17,8°, czyli o 1,0° zmaleje wysokość górowania Słońca w prawdziwe południe, przypadające u nas 29–27 min przed południem „zegarowym”. Tym, co czyni dość jednolitymi kolejne, wciąż jeszcze jesienne, a nie zimowe dni i noce, są wyraźnie już zimowe warunki klimatyczne, z maksymalnymi temperaturami od –2° do +1°C. Co ważniejsze, według prognoz, miłośnicy astronomii pozbawieni będą niemal całkowicie możliwości spoglądania w niebo, które przez cały ten czas zasnuwać będą chmury wraz z niezbyt obfitymi opadami, głównie śniegu. Nieco lepsze warunki przewidywane są dopiero na kończącą ten tydzień sobotę. Na szczęście, dla obserwacji astronomicznych nie będzie to wielka strata, bo w całym tym tygodniu praktycznie brak atrakcyjniejszych wydarzeń, a jedyna pośród nich koniunkcja Księżyca z Uranem, przypada w poniedziałek za dnia i na dodatek dobę przed pełnią.
Już nocą z soboty na niedzielę błyszczący 97% swej tarczy w centrum gwiazdozbioru Barana, Księżyc gościć będzie na niebie do godz. 6:00. Dobę później, niemal całą księżycową tarczę moglibyśmy obserwować przez całą noc w zachodniej części konstelacji Byka, tuż przed świtem około 7° poniżej gromady gwiazd Plejady. Po pełni w poniedziałek rano i pokonaniu długich odcinków swej trasy przez zodiakalne konstelacje Byka i Bliźniąt, w piątek po południu Księżyc dotrze do Raka, by godzinę po północy z soboty na niedzielę zakończyć swą wędrówkę na tle gwiazd w omawianym czasie. Przez cały ten czas, nasz naturalny satelita wędrować będzie powyżej ekliptyki, największą w tym czasie deklinację, 28,2° na północ od równika niebieskiego, osiągając w środku tygodnia, podczas górowania około północy wznosząc się na 67° ponad horyzont.
Poza Księżycem, jak zwykle niewiele zmieniło się przez miniony tydzień w wystroju nocnego nieba. W środku tego tygodnia, krótko po cywilnym zmierzchu zapadającym 35 min po zachodzie Słońca, Trójkąt Letni, choć nadal dominujący na niebie, po górowaniu 0,5 h wcześniej Deneba z Łabędzia, w całości jest już w południowo-zachodniej części nieba, wraz z obszernymi letnimi konstelacjami Herkulesa i Wężownika. Wtedy ponad południowo-wschodnim horyzontem, gości znacznie mniej wyrazisty Jesienny Kwadrat Pegaza, który już około 19:00 góruje 54–66 stopni ponad południowym horyzontem, a wraz z nim, na 36° wznosi się Neptun, goszczący na pograniczu Wodnika i Ryb. Półtorej godziny wcześniej, około 17:30, na 25° wznosi się górujący Saturn w centrum konstelacji Wodnika. Od początku nocy nisko ponad naszym wschodnim horyzontem, w Baranie, błyszczy bardzo jasny niespełna miesiąc po opozycji Jowisz, w towarzystwie ponad 2 tys. razy ciemniejszego Urana. Jowisz góruje kwadrans przed 22:00, Uran 1,5 h przed północą. Wtedy na południowym wschodzie w komplecie błyszczą już liczne gwiazdy Zimowego Sześciokąta z górującym właśnie Orionem, wraz z najjaśniejszymi z nich, tworzącymi kształt Zimowego Trójkąta. Tak więc wystrój drugiej połowy nocy jest już zdecydowanie zimowy. Pod koniec nocy górują również pierwsze gwiazdy gwiezdnego symbolu kolejnej pory roku – Trójkąta Wiosennego.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Również tym razem, na pytanie o granice, w jakich może wahać się odległość naszego satelity od Ziemi podczas największych zbliżeń w perygeum oraz największych oddaleń w apogeum, otrzymaliśmy niemal wyłącznie poprawne odpowiedzi. Podczas najbliższego perygeum Księżyc może zbliżyć się do naszej planety na 356,4 tys. km, zaś w apogeum może oddalić się maksymalnie na 406,7 tys. km.
A oto dzisiejsza zagadka, również dotycząca Księżyca: w jakich granicach może zmieniać się na naszym niebie kątowa średnica księżycowej tarczy pomiędzy najdalszym apogeum i najbliższym perygeum?
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 30 listopada na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
