Najbliższy tydzień zapowiada się w większości pochmurnie i deszczowo, dość ciepło za dnia, ale z bliskimi zeru temperaturami w nocy. Jedynie na początku i pod koniec tego tygodnia możemy liczyć na więcej bezchmurnego nieba.
W niezmiennie szybkim tempie przybywa dnia, a ubywa nocy. W Katowicach w niedzielę 10 marca, od wschodu Słońca o godz. 6:06 do zachodu o 17:43 dzień trwa 11 h 37 min. W sobotę 16 marca, od godz. 5:53 do 17:53 Słońce wędrować będzie ponad naszym horyzontem już 12:00 h, o kolejne 23 min dłużej. Jak widzimy, faktyczne zrównanie długości dnia i nocy ma miejsce prawie 3,5 doby przed wkroczeniem Słońca w punkt Barana, punkt wiosennej równonocy. Przypomnijmy, że głównymi tego przyczynami są: sposób określania momentów wschodów i zachodów względem krańców słonecznej tarczy, a nie jej środka oraz wpływ refrakcji atmosferycznej, pozornie wynoszącej wyżej obiekty w pobliżu horyzontu. Z tego powodu, 20 marca, w pierwszym dniu astronomicznej wiosny dzień będzie już u nas około pół godziny dłuższy od nocy.
Oczywiście coraz dłuższe dni są wprost następstwem coraz wyższej za dnia wędrówki Słońca ponad horyzontem. W pierwszych dniach tego tygodnia Słońce opuszcza konstelację Wodnika, wkraczając w granice Ryb, gdzie wędrować będzie przez najbliższe 5,5 tygodnia. W prawdziwe południe, w niedzielę wypadające o godz. 11:54, Słońce góruje 35,9° ponad naszym horyzontem, zaś w sobotę o 2 min wcześniej wzniesie się na 38,3°, a więc o kolejne 2,4° wyżej.
W niedzielę przed południem ma miejsce koniunkcja Księżyca ze Słońcem, czyli nów, podczas którego mija on Dzienną Gwiazdę w odległości 3,2° od południa. Tego samego dnia wieczorem, jako bardzo wąski jeszcze sierp znajdzie się w bliskiej koniunkcji z Neptunem, a nocą z niedzieli na poniedziałek niewiele szerszy minie jasnego Merkurego – niestety również ta druga koniunkcja nie będzie widoczna, ponieważ dochodzi do niej głęboko pod horyzontem. Z początkiem tygodnia noce będą w znacznej części bezksiężycowe, jednak już w poniedziałek prawie 3-procentowy Księżyc zachodzi ponad godzinę po zmierzchu. Kolejne dwa spotkania marcowej serii koniunkcji Księżyca z planetami, to 1 h po północy z środy na czwartek spotkanie z Jowiszem, także pod horyzontem oraz w czwartek za dnia, 2 h przed południem, a więc również niewidoczne, błyszczącego już w 22% księżycowego rogala z Uranem. Na kolejną serię koniunkcji Księżyca z planetami przyjdzie nam poczekać do 6 kwietnia. Z końcem omawianego tygodnia, w sobotę 1,5 h przed północą, oświetloną niemal w połowie księżycową tarczę mamy szansę zobaczyć zaledwie 1° na południe od 1,7 mag Elnath, drugiej pod względem jasności gwiazdy konstelacji Byka, usytuowanej na granicy z Woźnicą.
W zimowo-wiosenne wieczory zmiany gwiezdnego wystroju nieba postępują powoli, więc z tygodnia na tydzień różnice są niewielkie. Również tym razem, w środku tygodnia krótko po zmierzchu, w południowej stronie nieba dominują konstelacje Zimowego Sześciokąta, z górującą właśnie niemal w zenicie Kapellą z gwiazdozbioru Woźnicy oraz drugą pod względem jasności w Orionie Betelgezą. W zachodniej części nieba najjaśniej błyszczy Jowisz, a nisko ponad zachodnim horyzontem, 2-krotnie od niego ciemniejszy, ale również jasny Merkury. Około 40 min później najwyżej, ale tylko 23° ponad horyzont wznosi się najjaśniejsza gwiazda całego nocnego nieba, Syriusz z gwiazdozbioru Wielkiego Psa. Ten moment można uznać za górowanie drugiego gwiezdnego symbolu kończącej się pory roku – Zimowego Trójkąta, którego północne wierzchołki wytyczają: wspomniana Betelgeza oraz Procjon z Małego Psa. W tym czasie 33° ponad południowo-wschodnim horyzontem błyszczy już Regulus z Lwa – pierwsza gwiazda Trójkąta Wiosennego, a spod północno-wschodniego właśnie wynurza się Arktur, najjaśniejsza gwiazda tego symbolu nadchodzącej wiosny. Południowo-wschodni wierzchołek tego obszernego trójkąta, Spika z konstelacji Panny pojawi się krótko przed godz. 20:00, a cały Trójkąt Wiosenny dominować będzie ponad południowym horyzontem dopiero około północy. Półtorej godziny później nad północno-wschodnim horyzontem błyszczeć będzie również w komplecie efektowny Trójkąt Letni. Krótko przed świtem, na zachodzie Trójkąt Wiosenny zacznie zanurzać się pod horyzont, a w południowej części nieba gościć będą już letnie konstelacje.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Na początek podsumujmy cykl 4 zagadek minionego miesiąca. Otrzymaliśmy łącznie 69 poprawnych odpowiedzi od 20 Słuchaczek i Słuchaczy. Byli to, w kolejności alfabetycznej imion:
Adam z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śląskiej, Hanna i Tadeusz z Rudy Śląskiej, Henryk z Lędzin, Henryk z Pielgrzymowic, Henryk z Bytomia, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Marek z Woźnik, Piotr z Gliwic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa i Gliwic, Wiesław z Zawiercia, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej.
Spośród 14 autorów kompletu 4 poprawnych odpowiedzi, kolejny dyplom honorowego Gwiaździarza Miesiąca Lutego przyznany został Panu Wojciechowi z Żywca. Gratulacje!
Przy okazji pragniemy sprostować błąd, który zakradł się do styczniowej listy: Gwiaździarzem Stycznia 2024 roku został Pan Bogdan z Orzesza (nie z Brennej). Nastąpiła również korekta listy Gwiaździarzy Roku 2023 – na tytuł Super Gwiaździarza za poprawne odpowiedzi na wszystkie 53 zagadki roku zasłużył również Pan Grzegorz z Zabrza.
Przed tygodniem zadaniem Państwa było podanie, ile wynosi średni okres obrotu Księżyca oraz jego obiegu wokół Ziemi. Poprawną odpowiedzią był miesiąc gwiazdowy (inaczej: syderyczny), stanowiący zarówno okres obrotu Księżyca, jak i jego obiegu wokół Ziemi, wynoszący średnio 27 dób 7 godzin i 43 minuty.
A oto dzisiejsza zagadka, również dotycząca miesięcy księżycowych. Oprócz miesiąca gwiazdowego wyróżnia się także 3 inne – synodyczny, smoczy i anomalistyczny. Który z nich jest najdłuższy i co określa?
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 14 marca na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
