W swej całorocznej pozornej wędrówce na tle gwiazd, w środę 23 sierpnia. niemal w środku dnia, Słońce wkracza w znak Panny, ostatni letni znak zodiaku, mający początek w zachodnich rejonach gwiazdozbioru Lwa, tuż przy Regulusie, najjaśniejszej gwieździe tej konstelacji, a kończący się 23 września, w punkcie jesiennej równonocy, czyli punkcie Wagi, usytuowanym z kolei w zachodnim krańcu, również jeszcze w całości jesiennej, konstelacji Panny.
Podczas wędrówki Słońca przez ten ostatni letni oraz kolejny, pierwszy jesienny znak Wagi, w największym w roku tempie, średnio o 3 min na dobę ulegają skracaniu dnie, a przybywa długości kolejnych nocy. W Katowicach, w niedzielę 20 sierpnia, od wschodu Słońca o godz. 5:38 do zachodu o 19:56 dzień trwa 14 h 18 min, w sobotę 26 sierpnia, od 5:47 do 19:44 Słońce wędruje ponad naszym horyzontem 13 h 57 min, a więc już o 21 min krócej. Najszybciej też w tym czasie obniża się z dnia na dzień wysokość górowania Słońca. W niedzielę 20 sierpnia o godz. 12:47 nasza Dzienna Gwiazda wznosi się najwyżej na 52,2°, w sobotę 26 sierpnia o 12:46, góruje już o całe 2° niżej.
W związku z przypadającą dopiero w czwartek pierwszą kwadrą, zwłaszcza w pierwszej połowie tego tygodnia noce są wciąż praktycznie bezksiężycowe. W niedzielę, z oświetloną dopiero w 16% prawą stroną tarczy goszczący w gwiazdozbiorze Panny, Księżyc znika z nieba już 1,5 h po zachodzie Słońca. We wtorek, świecącego 1/3 swej tarczy w postaci dobrze wyrośniętego rogala, odnajdziemy go już w granicach konstelacji Wagi, jednak zachodzącego niewiele później, 2,0 h po Słońcu. W czwartek, tuż po pierwszej kwadrze, z oświetloną już prawie w 54% tarczą, Księżyc gościć będzie w gwiazdozbiorze Skorpiona, 4° na zachód od Antaresa, najjaśniejszej gwiazdy tej letniej konstelacji, zdobiąc ją do 2 h 50 min po zachodzie Słońca i opuszczając niebo prawie 1,5 h przed północą. Po pokonaniu 32° swej drogi przez gwiazdozbiór Strzelca, z końcem omawianego tygodnia Księżyc dotrze do zachodnich rejonów kolejnego zodiakalnego gwiazdozbioru Koziorożca, by zachodząc krótko po północy zagościć na naszym niebie już nawet przez 4.5 h po zachodzie Słońca. Po niedostępnej u nas dla obserwacji, dość bliskiej koniunkcji z Marsem w minioną sobotę, w obecnym tygodniu Księżyc nie spotyka na swej trasie żadnej z planet. Na kolejną serię koniunkcji Księżyca z planetami musimy poczekać do 1 września.
Na razie zapoznajmy się z aktualnym rozkładem gwiazd i planet na niebie, podczas wciąż jeszcze dość długich nocy. W środku tygodnia, krótko po zmierzchu cywilnym, około 35 min po zachodzie Słońca, w południowo-zachodniej części nieba widnieje jeszcze niemal w komplecie gwiezdny symbol dawno minionej wiosny – Trójkąt Wiosenny, niestety z pierwszą jego gwiazdą, Regulusem już kilka stopni pod zachodnim horyzontem. Blisko 40° ponad horyzont wznosi się natomiast najjaśniejszy w tym trójkącie Arktur z Wolarza, znany również jako Gwiazda Wiosenna. Dopiero 2 h później najwyżej ponad południowy horyzont wznosi się Trójkąt Letni, zaś najmniej efektowny Jesienny Kwadrat, od pierwszych godzin nocy widoczny nisko jeszcze na wschodzie, najwyżej wznosi się dopiero około 2 h po północy. Dziwnym może wydawać się, że podobny układ gwiazd obserwujemy z początkiem nocy od wielu już tygodni. Ale choć faktycznie z każdą kolejną nocą takie same położenia gwiazd na niebie mają miejsce o 4 min wcześniej, to zwłaszcza teraz, podczas najszybszego skracania się nocy, również wcześniej zapada zmierzch. Przeciwnie przebiega ten proces na porannym niebie: tuż przed późniejszym z każdą dobą świtem, zmiany te są teraz najszybsze.
Wróćmy jednak do początku nocy, gdy około 20 min po zmierzchu pod zachodnim horyzontem znika Mars, ale jakby dla równowagi, kilka stopni ponad południowo-wschodnim dostrzeżemy już nieco jaśniejszego Saturna, a tuż po 22:00 spod północno-wschodniego horyzontu wyłania się szczególnie jasny Jowisz, najwyżej wznoszący się z początkiem cywilnego świtu.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Na pytanie sprzed tygodnia o to, jak często przez odłamki komety 109P/Swift-Tuttle zasilany jest rój meteorów Perseidy, otrzymaliśmy niemal wyłącznie poprawne odpowiedzi. Litera „P” w symbolu komety informuje, że jest to kometa periodyczna, czyli okresowa. Kometa 109P/Swift-Tuttle powraca w pobliże Słońca, a przy okazji również Ziemi, co 133,3 roku. To właśnie wtedy, w bliskiej nam części swej okołosłonecznej orbity o kształcie bardzo wydłużonej elipsy, pozostawia ona mniejsze lub większe ilości swych „okruchów”, będących źródłem meteorów. Ostatnie takie zbliżenie miało miejsce w grudniu 1992 roku, kolejnego należy spodziewać się dopiero z początkiem 2126 roku.
A oto dzisiejsza zagadka. Bez wątpienia najjaśniejszą planetą naszego nieba, niezależnie od aktualnego położenia względem Ziemi i Słońca, jest Wenus. A które dwie planety Układu Słonecznego mogą w szczególnych przypadkach osiągać drugie pod tym względem miejsce?
Odpowiedzi prosimy nadsyłać do czwartku 24 sierpnia na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
