„W zdrowym ciele… czas na kulturę – wystawa jubileuszowa. Muzeum Higieniczne 1905 – Muzeum Częstochowskie 2025”
Planując wystawę jubileuszową, sięgnęliśmy – co oczywiste – do początków Muzeum Częstochowskiego, do 1905 roku, kiedy to z inicjatywy Towarzystwa Higienicznego powstało Muzeum Higieny Ludowej. Aby zrozumieć znaczenie tego faktu, należy przybliżyć warunki i epokę, w jakich Warszawskie Towarzystwo Higieniczne podejmowało działania mające na celu popularyzację zasad higieny i oświaty zdrowotnej w szerokich kręgach społeczeństwa polskiego oraz prężnie rozwijających się miastach, takich jak ówczesna Częstochowa.
W dobie dynamicznego rozwoju przemysłu w XIX wieku nastąpił gwałtowny wzrost liczby ludności, który przyczynił się do pogorszenia warunków sanitarnych. W Częstochowie dodatkowo duży ruch pątniczy niósł ze sobą ryzyko rozprzestrzeniania się rozmaitych chorób i groźbę wybuchu epidemii. Dlatego tak ważna była reakcja świadomej części społeczeństwa (naukowców, lekarzy, społeczników) i podjęcie działań na rzecz zmiany tych warunków dla poprawy zdrowia i ogólnej kondycji społeczeństwa. Wyrazem tego były inicjatywy powstałego w roku 1898 roku Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego. Podstawowe działania WTH określały najpilniejsze sprawy higieniczne w kraju, m.in. w Częstochowie.
W 1902 roku otwarto Oddział Częstochowski Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego, którego inicjatorami byli dr Kazimierz Chełchowski, dr Józef Polak z Warszawy oraz lekarze działający w Częstochowskim Towarzystwie Lekarskim: dr W. Sękowski i dr Władysław Biegański, twórca Towarzystwa Lekarskiego Częstochowskiego 14 września 1901 roku.
Charakterystyczna dla początków poprzedniego stulecia wiara w postęp dawała nadzieję na zmianę nawyków oraz zwiększenie świadomości. Ale potrzebne były do tego warunki i stosowne miejsce, gdzie wiedzę można było przekazywać i propagować. Postanowiono wówczas stworzyć odpowiednią placówkę propagującą zasady higieny i przedstawiono projekt urządzenia muzeum. W gromadzeniu eksponatów pomogło Warszawskie Towarzystwo Higieniczne, przekazując znaczną ich liczbę z wystaw warszawskich. Część obiektów zostało zakupionych lub wykonanych w Częstochowie. Ustalono, że muzeum mieścić się będzie w domu prywatnym Tadeusza Trepkowskiego przy ulicy Wieluńskiej 28 (3 Maja 30), w trzech izbach o powierzchni 47 m². Opracowaniem zbiorów zajęli się inżynierowie kolejowi Jan Gryżewski i Feliks Oppman. Uroczyste otwarcie placówki odbyło się 18 czerwca 1905 roku.
Z czasem zbyt mała powierzchnia oraz zła lokalizacja okazały się utrudnieniem. Członkowie Oddziału Częstochowskiego WTH zaczęli coraz częściej postulować przeniesienie Muzeum do znacznie większego lokalu w pobliże Placu Jasnogórskiego, głównego ośrodka ruchu pątniczego. 18 lipca 1906 roku nadzwyczajne ogólne zebranie członków Oddziału uchwaliło konieczność wybudowania własnego gmachu z salą odczytową. Organizowana w 1909 roku Wystawa Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie była doskonałą okazją do realizacji tej inicjatywy, co szczęśliwie się udało i powstał gmach Muzeum Higienicznego. Należy się cieszyć, że Towarzystwo Higieniczne wykorzystało wystawę do budowy własnej siedziby muzeum, która, jako jeden z trzech obiektów powstałych w tym czasie, przetrwała do dziś i nadal spełnia muzealne funkcje. Jest jednym z obiektów Muzeum Częstochowskiego, w którym prezentowane są wystawy czasowe.
Po 120 latach postanowiliśmy w roku jubileuszowym przybliżyć historię częstochowskiego muzeum, organizując wystawę „W zdrowym ciele… czas na kulturę – wystawa jubileuszowa. Muzeum Higieniczne 1905 – Muzeum Częstochowskie 2025”, która pokazuje, jak od szeroko pojętego krzewienia higieny wśród ludu doszliśmy do ważnej instytucji muzealnej. Ekspozycja będzie podzielona na dwie części. Pierwsza to historia placówki oraz jej rozwój po czasy współczesne. Przedstawimy genezę powstania Muzeum Częstochowskiego, przybliżymy sylwetki zasłużonych dlań osób, pokażemy, jak się przekształcało i jak wygląda w dniu dzisiejszym. Jak z małego muzeum stało się wieloobiektową, interdyscyplinarną instytucją kultury.
W drugiej zaprezentujemy, jak ważne dla szeroko pojętej higieny były pojęcia: „postęp”, „udoskonalenie”, „edukacja”. Podkreślimy, że dbający o swe ciało człowiek dba tym samym o własny umysł oraz kulturalny rozwój.
Termin „higiena” pochodzi od greckiej bogini Higiei i greckiego słowa „hygieinos” oznaczającego zdrowie. Większości kojarzy się głównie z dbaniem o czystość ciała, ale jego medyczna definicja jest znacznie szersza. Jako dział medycyny zajmuje się badaniem wpływu różnorodnych czynników zewnętrznych na zdrowie fizyczne i psychiczne człowieka. Na wystawie zaprezentujemy rozmaite aspekty szeroko rozumianej higieny (higiena osobista, higiena pracy, higiena żywności i żywienia, etc.). Pokażemy, jak zmieniały się warunki bytowania, jaki był i jest stosunek ludzi do wody, mycia i stosowania zasad zdrowego stylu życia. Zaprezentujemy kolekcję zabytkowych przedmiotów służących do leczenia, prania oraz utrzymania higieny osobistej. Najstarsze z nich pochodzą z XIX wieku. Eksponaty pochodzą od instytucji muzealnych, z Archiwum Państwowego w Częstochowie, Polskiego Towarzystwa Higienicznego w Warszawie, Muzeum Stomatologii oraz od kolekcjonerów prywatnych.
