Tuż za progiem tegoroczna zima, czego dobitnym świadectwem ma być prognozowana na najbliższe dni zdecydowanie już zimowa pogoda, z obfitymi opadami śniegu.
Na razie dnie są jeszcze nieznacznie dłuższe od tego najkrótszego, dnia zimowego przesilenia, ale ubywa ich już tylko rano poprzez nieco późniejsze wschody Słońca, zaś wieczorami z dnia na dzień Słońce zachodzi już również o ułamek minuty później. W Katowicach, w niedzielę 11 grudnia Słońce wschodzi o godz. 7:31, a zachodzi po 8 h 12 min o 15:43. W sobotę 17 grudnia wędruje ponad horyzontem o 4 min krócej, od godz. 7:36 do 15:14, już tylko o 2 min dłużej niż w pierwszym dniu astronomicznej zimy. Zaledwie o 0,3° zmniejszy się jeszcze w tym tygodniu wysokość górowania Słońca w prawdziwe południe: z 16,7° o godz. 11:37 w niedzielę do 16,4° w sobotę o 11:40. W tym roku Słońce wkracza w punkt zimowego przesilenia 21 grudnia o godz. 22:48 i ten najkrótszy w roku dzień potrwa u nas 8 h 6 min, a następny już o 1 min dłużej.
Po pełni w miniony czwartek rano, stopniowo malejący Księżyc, z oświetloną w 93% tarczą rozpoczyna ten tydzień w północno-wschodniej części gwiazdozbioru Bliźniąt, 4,3° od najjaśniejszej jego gwiazdy, 1,2 magnitudo Polluksa. W środę przed świtem, błyszcząc już tylko 70% tarczy, zbliży się na odległość 4,3° do niemal równie jasnego Regulusa w Lwie. Pod koniec nocy z czwartku na piątek, tuż przed ostatnią kwadrą nasz naturalny satelita wkroczy w granice kolejnego zodiakalnego gwiazdozbioru, Panny, gdzie dopiero w przyszłą niedzielę rano zbliży się pod horyzontem na 3° do kolejnej, nieco jaśniejszej niż dwie poprzednie gwiazdy, Spiki czyli Kłosa Panny. Przez cały ten tydzień Księżyc nie spotka na swej drodze żadnej z planet. Kolejna seria koniunkcji z planetami rozpocznie się dopiero w ostatnim tygodniu roku, aż pięcioma zbliżeniami do planet w okresie od 24 do 29 grudnia.
Chociaż nie ma tym razem planet na trasie Księżyca, nie braknie ani jednej z nich na wczesnowieczornym niebie. W środku tygodnia, nawet jeszcze krótko przed końcem zmierzchu cywilnego, na pogodnym niebie mamy szansę dostrzec najjaśniejszą z nich Wenus, po zmierzchu błyszczącą kilka stopni ponad horyzontem. Około 20 min po Wenus zachodzi również dość jasny Merkury. Gdy na południowym zachodzie znikną obydwie planety dolne, od południowego aż po wschodni horyzont rozciąga się łańcuch 5 pozostałych, planet górnych. Rozpoczyna go, górujący już o zachodzie Słońca Saturn we wschodniej części konstelacji Koziorożca. Korzystając z dobrej lornetki lub amatorskiego teleskopu, niemal na granicy Wodnika z Rybami odnajdziemy najciemniejszą z planet, Neptuna, a 7° dalej na wschód, już w Rybach, najjaśniejszego pośród planet górnych, Jowisza. Niemal w centrum gwiazdozbioru Barana gości praktycznie niedostrzegalny gołym okiem Uran. Ten ciąg planet kończy bardzo jasny po opozycji w miniony czwartek, Mars, wznoszący się wysoko, prawie 9° ponad 5-krotnie od niego ciemniejszym Aldebaranem, najjaśniejszą gwiazdą zodiakalnej konstelacji Byka.
Pośród gwiazd, tuż po zmierzchu dominuje wciąż Trójkąt Letni, w całości jednak już w południowo-zachodniej półkuli nieba, z najjaśniejszym w Łabędziu Denebem 16°od zenitu, Godzinę później, na 55° i 68° wznoszą się już 2 zachodnie wierzchołki Jesiennego Kwadratu Pegaza, Markab i Scheat, czyli alfa i beta Pegasi, a po kolejnej godzinie, na podobnych wysokościach górują Algenib i Alpheratz czyli gamma Pegasi i alfa Andromedae, wytyczające wschodnie wierzchołki tego gwiezdnego symbolu dobiegającej końca pory roku. W tym samym czasie ponad wschodnim horyzontem świecą liczne jasne i bardzo jasne gwiazdy zimowych konstelacji Byka, Woźnicy, Bliźniąt i niemal w komplecie Oriona. Na ich dominację na zimowym już niemal niebie nie musimy zbyt długo czekać. Krótko przed 19:30 pojawia się Procjon z Małego Psa, piąta gwiazda Zimowego Sześciokąta, który w całości zdobić będzie niebo po godz. 20:30, gdy spod południowo-wschodniego horyzontu wynurzy się najjaśniejszy w konstelacji Wielkiego Psa Syriusz, najjaśniejsza gwiazda całego nocnego nieba, ustępujący jednak blisko 2-krotnie jaśniejszemu Marsowi, w pewnym stopniu zakłócającemu ten tradycyjny układ jasnych obiektów zimowego nieba.
Zimowy Sześciokąt góruje krótko przed północą, gdy najwyżej wznosi się charakterystyczny układ 7 jasnych gwiazd Oriona, jego centralnej konstelacji. Około 1 h po północy, wraz z górowaniem Syriusza, najwyżej wznosi się Zimowy Trójkąt wytyczony przez 3 z 6 najjaśniejszych gwiazd wymienionych konstelacji: oprócz Syriusza stanowiącego południowy wierzchołek, wytyczają go Procjon oraz druga co do jasności w Orionie Betelgeza, alfa Orionis.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem zadaniem Państwa było wyznaczenie godziny wschodu Słońca na wschodnich krańcach Polski, w Chełmie, znając godzinę wschodu w położonym na tej samej szerokości geograficznej Zgorzelcu na krańcach zachodnich. Otrzymaliśmy wyłącznie prawidłowe odpowiedzi. Aby otrzymać tę różnicę, wystarczyło odjąć długości geograficzne obu miast: 23,5°E – 15°E = 8,5° i pomnożyć przez 4 minuty, bo o tyle wcześniej z każdym stopniem na wschód, mają miejsce m.in. takie zjawiska jak wschody, zachody czy górowania obiektów na niebie. Zatem jeśli w Zgorzelcu Słońce wschodziło o 7:00 to w Chełmie 34 min wcześniej, o 6:26.
Chyba równie łatwe będzie również dzisiejsze pytanie. W środę 14 grudnia przypada coroczne maksimum Geminidów, jednego z najobfitszych rojów meteorów, z niewielkim nasileniem aktywnego już od 4 grudnia. Co oznacza liczba ZHR przypisywana każdemu rojowi meteorów?
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 15 grudnia na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
