Wszystko wskazuje na to, że przed nami tydzień ze zdecydowaną przewagą pogodnych słonecznych dni i gwiaździstych nocy.
Choć to już trzeci w pełni letni tydzień, jak na razie dnie są niewiele krótsze od tego najdłuższego w roku, dnia letniego przesilenia, a noce wciąż zbyt krótkie i nie do końca ciemne, by w pełni nacieszyć się obserwacjami większości atrakcyjnych wydarzeń astronomicznych. W Katowicach, w niedzielę 9 lipca Słońce wschodzi o godz. 4:41, a zachodzi o 20:56, podczas górowania o 12:49 wznosząc się najwyżej na 62,1°. Dzień trwa więc 16 h 15 min, na razie tylko o kwadrans krócej od pierwszego dnia astronomicznego lata. W sobotę 15 lipca, Słońce wschodzi 7 min później, a zachodzi 4 min wcześniej, wędruje więc ponad naszym horyzontem od godz. 4:48 do 20:52, czyli 16 h 04 min, wciąż o niespełna 0,5 h krócej niż podczas letniego przesilenia. Nieznacznie też na razie maleje podczas omawianego tygodnia wysokość łuku dziennej wędrówki Słońca po naszym niebie i w sobotę, podczas górowania o godz. 12:50, wznosi się na 61,3°, a więc tylko o 0,8° niżej niż na początku tygodnia i niespełna 2° niżej niż w pierwszym dniu lata.
Księżyc ozdabia w tym tygodniu nocne niebo w drugiej połowie nocy. Nocą z soboty na niedzielę, dobę przed ostatnią kwadrą świecący jeszcze 63% tarczy, goszczący w południowo-zachodnim krańcu gwiazdozbioru Ryb, blisko granicy z Wodnikiem i Wielorybem, Księżyc wschodzi tuż przed północą. Niewiele później pojawia się na niebie w kolejne noce. Nocą z poniedziałku na wtorek, 2 h po północy, oświetlony już w 40%, Księżyc wkracza w granice konstelacji Barana, gdzie na spotkanie z nim oczekują kolejne dwie planety lipcowej serii koniunkcji: Jowisz i Uran. Obie te koniunkcje mają miejsce kilka godzin przed wschodem każdej z tych planet, ale mimo to stanowią całkiem efektowne zjawisko. We wtorek 2 h przed północą, Księżyc zbliża się na 1,2° do Jowisza, gdy obydwa obiekty są jeszcze pod horyzontem. Ale już po 1:00, uczestników tego zdarzenia możemy dostrzec kilka stopni ponad wschodnim horyzontem, nadal w niewielkiej od siebie odległości około 2,5°. Dość podobna sytuacja ma miejsce dobę później z Uranem, gdy oświetlony już w ¼ Księżyc zbliża się do planety na 1,4°, również jeszcze pod horyzontem, na dodatek 1,5 h przed zachodem Słońca. Ale także tym razem, 1,5 h po północy z środy na czwartek, kilka stopni ponad wschodnim horyzontem, korzystając z niewielkiej nawet lornetki, mamy szansę dostrzec Urana około 4° na lewo od 21-procentowego księżycowego sierpa. Wznosząc się z każdym kolejnym dniem coraz wyżej, nocą z środy na czwartek Księżyc wkracza do gwiazdozbioru Byka, by 2 doby przed nowiem, świecąc już tylko 3% tarczy, zakończyć omawiany tydzień u stóp Bliźniąt. W przyszłym tygodniu, czekają nas ostatnie 3 spotkania lipcowej serii koniunkcji młodego Księżyca z, goszczącymi w gwiazdozbiorach Raka i Lwa planetami, kolejno Merkurym, Wenus i Marsem.
Kolejność poszczególnych koniunkcji Księżyca z planetami ma oczywiście odzwierciedlenie w ich rozkładzie na niebie. W środku tego tygodnia, krótko po zmierzchu tuż ponad zachodnim horyzontem mamy pewną szansę dostrzec dość jasnego Merkurego, zaś nieco wyżej Wenus i Marsa. Przez zaledwie kilka minut po zachodzie ostatniej z nich, ponad horyzontem brak jakiejkolwiek planety, szybko jednak spod wschodniego horyzontu wyłaniają się kolejno Saturn i Neptun. Dwie ostatnie, Jowisz i Uran, wschodzą blisko 1 h po północy.
W gwiezdnym wystroju nocnego nieba zdecydowanie dominują typowo letnie konstelacje. Jako pierwsze z nich, krótko po zmierzchu najwyżej wznoszą się: sięgający około 30° ponad horyzontem Skorpion, z bardzo jasnym, pierwszej wielkości Antaresem, niewyróżniający się specjalnie jasnymi gwiazdami, rozciągający się od 9 do 51 stopni ponad horyzontem Wężownik oraz sięgający niemal zenitu Herkules, z charakterystycznym czworokątem 3 – 4 magnitudo gwiazd około 75° ponad horyzontem. Najbardziej znany i wyrazisty, Trójkąt Letni, wytyczony przez Wegę, Deneba i Altaira, najjaśniejsze gwiazdy letnich konstelacji Lutni, Łabędzia i Orła, po zmierzchu jest już wysoko, ale w południowo-wschodniej stronie nieba, na razie góruje 1,5 h po północy, wznosząc się na 49° – 80° ponad horyzont.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Na dość łatwą zagadkę sprzed tygodnia, dotyczącą różnicy odległości Ziemi od Słońca podczas aphelium i peryhelium, otrzymaliśmy w zasadzie same poprawne odpowiedzi, jednak z pewnym zastrzeżeniem co do prawie połowy z nich. Niemal we wszystkich przypadkach w obliczeniach brane były pod uwagę wartości 152,1 i 147,1 mln km, których różnica to równo 5 mln km. Jednak są to wartości zaokrąglone do setek tysięcy km, więc również wynik to zaokrąglona wartość, czyli o k o ł o 5 mln km! Na odległość Ziemi od Słońca, nie tylko podczas aphelium i peryhelium, wpływ mają grawitacyjne oddziaływania innych otaczających naszą planetę obiektów, głównie planet i Księżyca. Stąd też przyjmuje ona w kolejnych latach nieco odmienne wartości. Np. w latach 2021–2023 odległości aphelium wynosiły: 152 102 398 km, 152 094 363 km i 152 094 242 km, zaś odległości peryhelium: 147 092 430 km, 147 104 964 km i 147 102 243 km. Jak widzimy, różnice sięgają nawet kilkunastu tysięcy km.
A oto dzisiejsza zagadka. Różnice w odległościach aphelium i peryhelium obiektów krążących wokół Słońca, zależą od stopnia spłaszczenia ich eliptycznych orbit. Oto pytanie: orbita której z planet Układu Słonecznego ma kształt najbardziej zbliżony do okręgu, a której najbardziej spłaszczonej elipsy?
Odpowiedzi prosimy nadsyłać do czwartku 13 lipca na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
