Niespełna 4 tygodnie dzielą nas już tylko od końca tegorocznego astronomicznego lata. W minionym tygodniu nie zabrakło nam jednak prawdziwie jeszcze letnich upałów.
Zapewne najłatwiej zauważalnym, niezależnym od warunków pogodowych, elementem zbliżającej się wielkimi krokami jesieni, są coraz wcześniejsze z każdym kolejnym dniem zachody i późniejsze wschody Słońca, co wprost przekłada się na długość kurczących się obecnie najszybciej w całym roku dni i wydłużających nocy. W Katowicach, w niedzielę 27 sierpnia, od wschodu Słońca o godz. 5:48 do zachodu o 19:42, dzień trwa jeszcze 13 h 54 min, a w przypadające o godz. 12:46 prawdziwe południe, Słońce wznosi się na 49,8° ponad południowy horyzont. Natomiast w sobotę 2 września, od wyłonienia się spod horyzontu o godz. 5:57 pierwszego, do zniknięcia o 19:29 pod horyzontem ostatniego rąbka słonecznej tarczy, dzień potrwa 13 h 32 min, czyli o 22 min krócej, zaś górując o 12:44, Słońce wzniesie się na 47,7° ponad horyzont, czyli o kolejne 2,1° niżej.
W związku z przypadającą w środku tego tygodnia pełnią Księżyca, nawet przy bezchmurnej pogodzie utrudniona będzie obserwacja słabszych obiektów nocnego nieba. A będzie to szczególna pełnia. Największe w tym roku zbliżenie Księżyca do Ziemi, na 356 575 km, miało miejsce w styczniu, ale niemal równocześnie z nowiem. Obecne, na 357 187 km, czyli nieco ponad 600 km dalej, nastąpi niespełna 10 h po pełni i nocą z wtorku na środę, oświetlona w 100% księżycowa tarcza osiągnie największe możliwe na naszym niebie kątowe rozmiary: 33,6’ czyli inaczej 0,56°. Taką szczególną pełnię zwykło się określać mianem superpełni albo Superksiężyca. W takich warunkach, we wtorek nieco ponad 1 h po zmierzchu nastąpi ostatnia z sierpniowych koniunkcji Księżyca z planetami, spotkanie z dość jasnym Saturnem, który na dodatek 3,5 doby wcześniej, podczas przypadającej w niedzielę przed południem opozycji, osiąga swą największą w tym roku jasność +0,4m. Mimo pełni, to od dłuższego czasu pierwsza całkiem dobrze widoczna, pośród zazwyczaj niemożliwych lub przynajmniej trudnych do zaobserwowania, koniunkcja naszego naturalnego satelity z planetą. Mająca miejsce 1,5 doby później koniunkcja Księżyca z niedostrzegalnym gołym okiem nawet na idealnie ciemnym niebie Neptunem, przypada w środku dnia, gdy obydwa obiekty są głęboko pod horyzontem.
Spośród wydarzeń związanych z planetami, oprócz skutkującej największym zbliżeniem do Ziemi opozycji Saturna, warto również wspomnieć o Uranie, który nocą z poniedziałku na wtorek, na najbliższe 5 miesięcy zmienia kierunek swego pozornego ruchu na tle gwiazd z bardziej naturalnego ruchu prostego, czyli z zachodu na wschód, na okresowo występujący u wszystkich planet ruch wsteczny, ze wschodu w kierunku zachodnim, rozpoczynając tym samym kreślenie charakterystycznej planetarnej pętli na tle gwiazdozbioru Barana.
Interesującym, choć jeszcze nie do końca przewidywalnym obiektem nocnego nieba najbliższych kilku tygodni, jest odkryta zaledwie 11 sierpnia tego roku przez japońskiego astronoma-amatora, jasna, jednopojawieniowa kometa o symbolu C/2023 P1 (Nishimura), która w maksimum osiągając jasność 2m, już 18 września powinna znaleźć się najbliżej Słońca, w odległości 0,23 au, czyli ponad 4-krotnie bliżej niż Ziemia. Przy takiej jasności mogłaby być widoczna gołym okiem, jednak wędrując głównie na tle wiosennego gwiazdozbioru Lwa, na jesiennym niebie może być dostrzegalna tuż ponad zachodnim horyzontem jedynie przez około 0,5 h po zmierzchu. Na razie jest jeszcze zbyt ciemna, nie więcej jak 6–7 wielkości gwiazdowej. W związku z przelotem bardzo blisko Słońca, niepewne są też w najbliższych 2–3 tygodniach jej losy, z ewentualnym nawet rozpadem włącznie. Zapewne więcej o prawdopodobnych losach komety Nishimura będzie można powiedzieć za tydzień, kiedy powrócimy do tego tematu.
Teraz pora już na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy o dwie planety Układu Słonecznego, które w szczególnych przypadkach mogą na naszym niebie osiągać drugą, po najjaśniejszej Wenus, pozycję pod względem jasności. Otrzymaliśmy niemal wyłącznie poprawne odpowiedzi. Wenus w maksimum jasności osiągać może –4,7 mag. W szerokich granicach, od –1,7 do –2,9 mag zmieniać się może w zależności od położenia względem Ziemi i Słońca jasność Jowisza, zaś od +1,8 do –2,9 mag jasność Marsa. Niemal jednakowe maksymalne jasności, planety te osiągać mogą w czasie szczególnie korzystnych opozycji, gdy któraś z nich znajdzie się najbliżej Ziemi, podczas gdy nasza planeta jest w pobliżu peryhelium, czyli najbliżej Słońca. Zatem to właśnie Jowisz i Mars zajmują niemal ex-aequo drugą pod względem jasności pozycję w rodzinie planet.
A oto dzisiejsza, pozornie banalna zagadka. Ile planet krążących wokół Słońca znanych było z początkiem XX wieku, a ile z początkiem XXI?
Odpowiedzi prosimy nadsyłać do czwartku 31 sierpnia na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
