W najbliższym tygodniu pogoda nie powinna nas zaskoczyć, bo przez ostatnie kilka miesięcy zdążyliśmy przyzwyczaić się do podobnych zimowo-jesiennych sytuacji. Tym razem na pierwszą połowę tygodnia synoptycy przewidują sporo pogodnego nieba, ale na drugą niemało deszczu i śniegu.
Jak na blisko połowę astronomicznej zimy przystało, dnie są już zauważalnie dłuższe, a noce krótsze. W Katowicach, w niedzielę 28 stycznia, od wschodu o godz. 7:22 do zachodu o 16:31 Słońce wędruje po dziennym niebie 9 h 09 min, o 11:56 górując 21,5° ponad południowym horyzontem. W kończącą omawiany tydzień sobotę 3 lutego, od 7:13 do 16:41 dzień potrwa 9 h 28 min, a o godz. 11:57 Słońce wzniesie się na 23,1° ponad horyzont. W swej pozornej wędrówce na tle gwiazd, w tym tygodniu Słońce pokona kolejne 7,1° ekliptyki w granicach gwiazdozbioru Koziorożca, od zachodnich rejonów do jego centrum, wznosząc się o 1,6°, wartość o jaką zwiększa się w tym czasie wysokość jego górowania nie tylko na naszej szerokości geograficznej. Porównując z maksymalną wysokością górowania u nas Słońca w dniu letniego przesilenia, nawet w końcu tego tygodnia będzie to jeszcze nieco ponad 40° niżej.
Księżyc rozpoczyna omawiany tydzień 2,2 doby po pełni, z oświetloną w ponad 95% tarczą goszcząc w granicach gwiazdozbioru Lwa, 3,5° na północny wschód od Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy tej konstelacji, stanowiącej zarazem pierwszą gwiazdę Wiosennego Trójkąta. Pokonawszy całą swą trasę w konstelacji Lwa i 2/3 trasy w Pannie, w czwartek 1 lutego krótko przed południem, oświetlony w 66% dociera na odległość 0,6° od Spiki, czyli Kłosa Panny, kolejnego wierzchołka, tym razem Wiosennego Trójkąta, by po przekroczeniu niemal całej konstelacji Wagi, z końcem tego tygodnia, dobę po ostatniej kwadrze, z tarczą oświetloną w niespełna 40% dotrzeć niemal do jej wschodnich krańców.
Podobnie jak przed tygodniem, poruszając się na niebie z dala od Słońca, w pobliżu którego grupują się ostatnio wszystkie planety, również tym razem Księżyc nie napotka na swej trasie żadnej z nich, więc na liście wydarzeń nie znajdujemy ani jednej jego koniunkcji z planetą. Najbliższą będzie rozpoczynające kolejną, niespełna 10-dniową serię koniunkcji z planetami, niewidoczne na naszym niebie spotkanie wąskiego już, 7-procentowego sierpa Księżyca z Wenus w przyszłą środę wieczorem.
Niezbyt intensywnie, zwłaszcza w drugiej połowie tego tygodnia, rozświetlający niebo Księżyc sprzyja podziwianiu gwiazd konstelacji nie tylko zimowego nieba. Prześledźmy to w środku tygodnia, nocą z środy 31 stycznia na czwartek 1 lutego. Około godz. 17:10, z końcem zmierzchu cywilnego, gdy na niebie dostrzegamy już większość jaśniejszych gwiazd, 39–59 stopni ponad zachodnim horyzontem w komplecie widnieje jeszcze Jesienny Kwadrat trzech jasnych gwiazd konstelacji Pegaza wraz z najjaśniejszą gwiazdą Andromedy. Nisko ponad północno-zachodnim horyzontem bez trudu dojrzymy nawet jeszcze Wegę z konstelacji Lutni, Deneba z Łabędzia oraz Altaira z Orła – komplet wierzchołków Trójkąta Letniego. Jak na niemal już środek zimy przystało, w południowej stronie nieba dominują dwa asteryzmy wytyczone przez najjaśniejsze gwiazdy sześciu zimowych gwiazdozbiorów. Na razie jeszcze tuż ponad południowo-wschodnim horyzontem, najjaśniejszymi gwiazdami 6 zimowych konstelacji dominuje Zimowy Sześciokąt, którego najdalej na zachód wysunięty wierzchołek – Aldebaran z konstelacji Byka, górować będzie za blisko 2,5 h, a także jeszcze wyrazistszy Trójkąt Zimowy najjaśniejszych gwiazd Wielkiego i Małego Psa wraz z drugą co do jasności Betelgezą w Orionie, wznoszący się najwyżej kwadrans przed godz. 22:00.
Gdy spojrzymy w tę samą stronę nieba kwadrans przed godz. 7:00, tuż przed cywilnym świtem, nisko ponad południowym horyzontem dostrzeżemy jasnego Antaresa ze Skorpiona, z pogranicza wiosennych i letnich gwiazdozbiorów, wraz z Trójkątem Wiosennym w południowo-zachodniej i Trójkątem Letnim w południowo-wschodniej części nieba, a także nisko nad horyzontem jasno błyszczącą Wenus. Jak więc przekonaliśmy się, zimowe noce wciąż jeszcze są wystarczająco długie, by dojrzeć gwiazdy wszystkich czterech pór roku, o czym choćby świadczy dwukrotna widoczność w całości Letniego Trójkąta, zarówno wieczorem jak i rano.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy, która z siedmiu planet Układu Słonecznego najczęściej spotyka się w koniunkcji z pozostałymi planetami? Jest to oczywiście najszybciej poruszający się na niebie Merkury, a nie np. znacznie od niego powolniejsza Wenus, ani tym bardziej Mars.
Tematem dzisiejszej zagadki będą również dwie planety, ale karłowate. Które spośród planet karłowatych były przez kilkadziesiąt lat – jedna w pierwszej połowie XIX wieku, druga na przełomie XX i XXI wieku, uważane za główne planety Układu Słonecznego?
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 1 lutego na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
