Radio Katowice
Radio Katowice / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana 29.09–5.10.2019.
27.09.2019
21:03:00

Astronomiczna i kalendarzowa jesień stała się faktem: w poprzedni poniedziałek Słońce minęło punkt Wagi, czyli punkt równonocy jesiennej, a od minionego czwartku noce są już dłuższe od dni i tak pozostanie przez najbliższe prawie pół roku.


Wskutek wcześniejszych z każdym kolejnym dniem o 2 min zachodów i późniejszych o 2 min wschodów Słońca, jeszcze przez prawie 2 miesiące dnia ubywać będzie w największym w roku tempie, około 4 min na dobę. W niedzielę 29 września, od godz. 6.40 do 18.27 Słońce wędrować będzie po niebie jeszcze 11 h i 47 min, w sobotę 5 października o 23 min krócej, od 6.50 do 18.14. Na razie podobnie jest w całej Polsce, ale z każdym kolejnym tygodniem rosnąć będą różnice pomiędzy południem a północą kraju i z końcem jesieni na północnych krańcach dnie będą o godzinę krótsze niż na południowych. Przez ten tydzień w Katowicach, w prawdziwe południe przesuwające się o kolejne 2 minuty, z 12.34 na 12.32, wysokość górowania Słońca maleje o prawie 2,5°, z 37,4° do 35,0°. Warto pamiętać, że mimo końca lata, dopiero od ostatniej niedzieli października przechodzimy na czas zimowy, na razie więc chociaż tyle pozostaje nam z lata. Ale pamiętajmy również o wciąż dominujących na niebie do północy letnich konstelacjach, z rzucającym się w oczy Trójkątem Letnim. Ten gwiezdny symbol minionej już pory roku zaczyna znikać z nieba na zachodzie dopiero 2 h po północy, jednak wtedy nad południowo-wschodnim horyzontem licznymi jasnymi i bardzo jasnymi gwiazdami skrzą się już zdecydowanie dominujące nad letnimi, gwiazdozbiory zimowe, z centralnym Orionem.

Noce przełomu września i października niewiele są jeszcze dłuższe od dni, choć po odliczeniu w sumie ponad 1 h cywilnego zmierzchu i świtu, na obserwacje nieba pozostaje wciąż jeszcze tylko niewiele ponad 11 h. Rozległy obszar jesiennych gwiazdozbiorów wypełnia południową stronę nieba około północy. Najwyżej wznoszą się wtedy Pegaz i Andromeda. Trzy spośród najjaśniejszych gwiazd konstelacji Pegaza, wraz z niegdyś również zaliczaną do Pegaza, pierwszą z trzech najjaśniejszych gwiazd Andromedy, składają się na gwiezdny symbol nowej pory roku, Jesienny Kwadrat, nazywany również Kwadratem Pegaza. Sam Pegaz to obszerny gwiazdozbiór, którego 4 najjaśniejsze gwiazdy 2–3 wielkości gwiazdowej swym rozkładem przypominają odwróconą wielką literę T”. Trzy najjaśniejsze gwiazdy Andromedy, rozmieszczone są niemal w linii prostej, w prawie jednakowych od siebie odległościach 12°–13°. Nawet gołym okiem, 7,5° ponad środkową z nich na ciemnym niebie bez trudu można dostrzec owalną mgiełkę o powierzchni kilkunastokrotnie większej od tarczy Księżyca. To opisywana już w X wieku przez perskich astronomów słynna Wielka Mgławica Andromedy. Dziś wiemy, że to ogromna galaktyka, o co najmniej 20% większa, choć być może nie masywniejsza, od nasze Drogi Mlecznej. Z pewnością jednak, jest to najdalszy obiekt dostrzegalny gołym okiem, oddalony od nas o 2,5 mln lat świetlnych! Z dala od miejskich świateł, warto pokusić się o odszukanie tego ciekawego obiektu, najlepiej wspomagając wzrok niewielką lornetką. Około 21.00 galaktykę tę odnajdziemy na wschodzie, 50° ponad horyzontem, zaś godzinę po północy niemal dokładnie ponad naszymi głowami, przechodzącą zaledwie 8° od zenitu. Poprawna obecnie nazwa tego obiektu to Galaktyka Andromedy, znana też powszechnie jako M 31, według oznaczenia w słynnym, XVIII-wiecznym katalogu mgławic i gromad gwiazd Charlesa Messiera, wówczas jeszcze traktowana jako mgławica. Dopiero w początkach XX stulecia, jako pierwszą, zaliczono ją do nowej grupy obiektów astronomicznych, podobnych do naszej Drogi Mlecznej, ale usytuowanych poza nią – po prostu galaktyk, których liczbę w całym Wszechświecie ocenia się dziś na blisko 4 biliony!

Poniżej Pegaza i Andromedy niebo jesienne wypełniają głównie obszerne gwiazdozbiory Wodnika, Wieloryba i Ryb, ale także nisko ponad horyzontem wędrująca Ryba Południowa. Zauważmy, że wszystkie one związane są z wodą, co idealnie pasuje do najbardziej deszczowej pory roku. Największy z nich Wieloryb, wschodnimi krańcami sąsiaduje z zimowymi już, Bykiem i Erydanem, jeszcze jednym zdecydowanie wodnym gwiazdozbiorem, przedstawiającym mitologiczną rzekę. Od północy Wieloryb sąsiaduje z zodiakalnymi konstelacjami Ryb i Barana. Choć coraz wcześniej zachodzące, wciąż wieczorami towarzyszą nam dwie największe planety Układu Słonecznego. To górujący z końcem cywilnego zmierzchu, wznoszący się na 17,5° ponad południowy horyzont Saturn w Strzelcu i błyszczący już tylko 12° nad południowo-zachodnim horyzontem, prawie 10-krotnie jaśniejszy Jowisz w Wężowniku. Spośród jasnych planet trudno doszukiwać się zachodzącego już pod koniec zmierzchu Merkurego, za to dzięki dużej jasności są pewne szanse dostrzeżenia, jeszcze w trakcie zmierzchu, zachodzącej równocześnie z Merkurym, ale 25-krotnie jaśniejszej Wenus. Przez najbliższe tygodnie czas wieczornej widoczności Wenus będzie coraz wyraźniej wydłużał się, podobnie jak wschodzącego na razie godzinę przed Słońcem Marsa.

Pora na podsumowanie wrześniowych zagadek. Przed tygodniem pytaliśmy, które planety w szczególnych warunkach można zobaczyć na tle tarczy Słońca, na co wszyscy oczywiście trafnie odpowiedzieli, że to jedynie dwie dolne planety: Merkury i Wenus. Na 4 zagadki tego miesiąca otrzymaliśmy łącznie 101 poprawnych odpowiedzi od 31 Słuchaczy. Byli to: Adam z Tuchomia, Adam z Bielska-Białej, Anna z Bielska-Białej, Antoni z Chorzowa, Bogdan z Orzesza, Dorota z Żarek-Letniska, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śląskiej, Halina z Bielska-Białej, Hanna i Tadeusz z Rudy Śląskiej Bykowiny, Henryk z Pielgrzymowic, Henryk z Bytomia, Henryk z Lędzin, Jacek z Andrychowa, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Krystyna z Jaworzna, Marek z Woźnik, Mariusz z Reńskiej Wsi, Paweł z Kościana, Piotr z Krzanowic, Piotr z Gliwic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Ryszard z Mierzęcic, Stanisław z Mysłowic, Stefan z Rudy Śląskiej. Wiesław i Paweł – rodzinny duet z Gliwic i Myszkowa, Wiesław z Zawiercia, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej. Honorowy tytuł Gwiaździarza Miesiąca Września przyznajemy Pani Dorocie z Żarek Letniska. Gratulacje!

Czas na dzisiejszą zagadkę. Jakie rozmiary ma Nasza Galaktyka, na niebie widoczna w postaci jasnej smugi Drogi Mlecznej? Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl  do środy 2 października włącznie. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie za tydzień.



Radio Katowice / Audycje / Gwiaździarnia Pana Jana
Gwiaździarnia Pana Jana
 
 Sobota
 19:00
 


Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki. 

Proponujemy również  zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca. 

Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger. 

Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na  www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia

Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl



Zobacz także Gwiaździarnia Pana Jana

Autopromocja
Kontakt

Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach
Radio Katowice SPÓŁKA AKCYJNA w likwidacji
ul. Ligonia 29, 40-036 Katowice
tel. +48 32 2005 400, fax +48 32 2005 581
e-mail: sekretariat@radio.katowice.pl
NIP 634-00-20-312
konto: ING BSK SA O/Katowice
IBAN: PL 57 1050 1214 1000 0007 0006 0692
Kod BIC (Swift): INGBPLPW
Redaguje zespół: Redakcja Nowych Mediów
tel. +48 32 2005 525, +48 32 2005 487
e-mail: radio@radio.katowice.pl

Copyright © by Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach Radio Katowice SA