Gwiaździarnia Pana Jana 29.12.2019–4.01.2020.
Choć to już drugi tydzień astronomicznej zimy, jak dotąd częściej mieliśmy bardziej jesienną niż zimową pogodę i w takiej aurze upłynęły również tegoroczne święta Bożego Narodzenia. Według prognoz, bardziej już zimowo wkroczymy w Nowy 2020 Rok.
Na razie dnia przybywa w niewielkim tempie, początkowo jeszcze tylko wieczorami, dzięki coraz późniejszym zachodom Słońca, a od 31 grudnia również rano, wskutek początkowo nieznacznie wcześniejszych wschodów, co znalazło swoje odbicie w prastarym przysłowiu, mówiącym o tym, że na Nowy Rok przybywa dnia na barani skok. W Katowicach niedzielny dzień, od wschodu Słońca o godz. 7.44 do zachodu o 15.48 trwa jeszcze tylko 8 h 04 min. W sobotę 4 stycznia Słońce wschodzi już o minutę wcześniej, a zachodzi 6 min później, dzięki czemu dzień trwa 8 h 11 min – już, a może dopiero o 9 min dłużej od tego najkrótszego w roku. Wtedy łuk Słońca sięga 0,7° wyżej niż podczas zimowego przesilenia i w prawdziwe południe nasza Dzienna Gwiazda wznosi się już na 17,0° ponad horyzont. To jednak na razie praktycznie niedostrzegalne zmiany, ale ich tempo szybko zacznie wzrastać. Z całą pewnością, choć niekoniecznie znaczący wpływ na pogodę ma fakt, że każdego roku w pierwszych dniach stycznia nasza planeta przechodzi przez peryhelium swej okołosłonecznej orbity, więc choć prawie najkrócej i wciąż pod niemal najmniejszym kątem Słońce ogrzewa naszą planetę, to jego mniejsza o 10 mln km niż w początku lata odległość, skutkuje nieco większą ilością docierającej do Ziemi słonecznej energii. Tym razem nasza planeta osiągnie peryhelium 5 stycznia rano, zbliżając się do Słońca na 147 mln 91 tys. km.
W rozpoczynającym się nowym roku, podobnie jak dotąd, śledzić będziemy systematycznie mniej i bardziej interesujące zdarzenia kolejnych tygodni, których repertuar każdego roku jest odmienny. Oczywiście nie spodziewamy się żadnych zauważalnych zmian w corocznym gwiezdnym wystroju nieba i w tej samej co zwykle kolejności prezentować się nam będą gwiazdozbiory czterech pór roku, dostępne nocami w zależności od zmieniającego się położenia Słońca na tle gwiazd, będącego skutkiem ruchu obiegowego naszej planety wokół Słońca. Pewnej natomiast zmianie z roku na rok ulega pozorna trasa wędrówki Księżyca w gwiezdnej scenerii, będąca głównie skutkiem jego ruchu obiegowego wokół Ziemi. Najszybszy pośród stałych obiektów nieba, każdej doby Księżyc pokonuje około 13-stopniowy odcinek swej wędrówki na tle gwiazd. Wskutek nachylenia jego orbity pod kątem nieco ponad 5° do płaszczyzny ziemskiej orbity, co na niebie obserwujemy jako nachylenie trasy Księżyca do trasy Słońca, podczas każdego obiegu Księżyc dwukrotnie przecina ekliptykę w punktach zwanych węzłami księżycowymi. Jednak punkty te, z każdym kolejnym obiegiem, cofają się, średnio o 1,45°, by po 18,6 latach, zatoczyć pełny okrąg. Z takim właśnie okresem powtarzają się podobne trasy pokonywane na niebie przez Księżyc, który w trakcie kolejnych obiegów nieba w nieco innych odległościach mija lub nawet zakrywa te same gwiazdy.
Ale nie tylko gwiazdy, bo również planety spotyka Księżyc na swej drodze podczas powtarzających się co 27,32 dni (miesiąc gwiazdowy) przejść przez dany rejon nieba.
Ponieważ jednak również planety, jedne szybciej, inne wolniej, zmieniają swe położenia względem gwiazd na niebie, to powtarzalność ich spotkań z Księżycem, czyli koniunkcji, jest już bardziej złożona. Koniunkcje powoli przesuwających się po niebie, odległych planet zewnętrznych (Jowisz – Neptun) z Księżycem, mogą powtarzać się w mniej więcej miesięcznych odstępach, natomiast w przypadku szybko poruszających się na tle gwiazd planet wewnętrznych (Merkury, Mars i Wenus), nie jest to już tak regularne. Koniunkcje Księżyca z jasnymi planetami należą do ciekawszych zjawisk na niebie, zwłaszcza gdy Księżyc mija je w niewielkiej odległości lub dochodzi wręcz do ich zakrycia. Z racji bliskości Księżyca, takie spotkania z odległymi planetami, oglądane pod innym kątem z różnych miejsc na Ziemi, mogą bardzo różnić się stopniem zbliżenia obu obiektów na niebie.
Szczególnie atrakcyjnymi zjawiskami są, podczas nowiu, przejścia Księżyca pomiędzy Ziemią a Słońcem. Gdy ma to miejsce w pobliżu któregoś z księżycowych węzłów, dochodzi do częściowego lub nawet całkowitego zaćmienia Słońca. Jeśli Księżyc jest wówczas blisko apogeum swej okołoziemskiej orbity, a więc szczególnie od nas daleko, a Ziemia w pobliżu peryhelium, a więc blisko Słońca, wówczas kątowe rozmiary księżycowej tarczy mogą być zbyt małe by zakryć całą tarczę Słońca i może dojść do szczególnie efektownego obrączkowego zaćmienia Słońca. Każde z tych zjawisk może być widoczne jedynie z bardzo ograniczonego obszaru naszej planety. Mimo podobnej nazwy, zupełnie innym zjawiskiem są zaćmienia Księżyca. Tym razem to nie zakrycie księzycowej tarczy, a tylko przygaszenie jej blasku, gdy podczas pełni w pobliżu któregoś z księżycowych węzłów, Księżyc znajdzie się w cieniu lub półcieniu rzucanym przez Ziemię. W pierwszym przypadku obserwujemy tarczę Księżyca świecącą słabym, brunatnym światłem, w drugim przyćmienie jego światła jest nawet mało zauważalne. Zaćmienia Księżyca można obserwować z całej tej półkuli Ziemi, gdzie jest on wtedy ponad horyzintem. O niektórych z tych zjawisk czekających nas w 2020 roku więcej powiemy w kolejnej Gwiaździarni.
Przejdźmy do zagadkowej części naszego spotkania. Przed tygodniem pytaliśmy, jak długo trwać będzie tegoroczna astronomiczna zima. Licząc od zimowego przesilenia 22 grudnia o godz. 5.19 do wiosennej równonocy 20 marca o godz. 4.50, otrzymujemy niemal dokładnie 89 dni, bez 29 minut. Pora na ostatnią, jeszcze grudniową zagadkę. Za tydzień podsumujemy nie tylko grudniowe zagadki, ale również cały miniony zagadkowy rok i wytypujemy Gwiażdziarza Grudnia oraz Gwiażdziarza 2019 Roku
A oto dzisiejsze pytanie: jaką nazwę nosi obowiązujący obecnie kalendarz i od jak dawna jest on w powszechnym użyciu? Odpowiedzi, jak zwykle, prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do środy 1 stycznia włącznie. Życząc wszelkiej pomyślności w Nowym Roku 2020, zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni za tydzień.
Gwiaździarnia Pana Jana 29.12.2019–4.01.2020.
Choć to już drugi tydzień astronomicznej zimy, jak dotąd częściej mieliśmy bardziej jesienną niż zimową pogodę i w takiej aurze upłynęły również tegoroczne święta Bożego Narodzenia. Według prognoz, bardziej już zimowo wkroczymy w Nowy 2020 Rok.
Na razie dnia przybywa w niewielkim tempie, początkowo jeszcze tylko wieczorami, dzięki coraz późniejszym zachodom Słońca, a od 31 grudnia również rano, wskutek początkowo nieznacznie wcześniejszych wschodów, co znalazło swoje odbicie w prastarym przysłowiu, mówiącym o tym, że na Nowy Rok przybywa dnia na barani skok. W Katowicach niedzielny dzień, od wschodu Słońca o godz. 7.44 do zachodu o 15.48 trwa jeszcze tylko 8 h 04 min. W sobotę 4 stycznia Słońce wschodzi już o minutę wcześniej, a zachodzi 6 min później, dzięki czemu dzień trwa 8 h 11 min – już, a może dopiero o 9 min dłużej od tego najkrótszego w roku. Wtedy łuk Słońca sięga 0,7° wyżej niż podczas zimowego przesilenia i w prawdziwe południe nasza Dzienna Gwiazda wznosi się już na 17,0° ponad horyzont. To jednak na razie praktycznie niedostrzegalne zmiany, ale ich tempo szybko zacznie wzrastać. Z całą pewnością, choć niekoniecznie znaczący wpływ na pogodę ma fakt, że każdego roku w pierwszych dniach stycznia nasza planeta przechodzi przez peryhelium swej okołosłonecznej orbity, więc choć prawie najkrócej i wciąż pod niemal najmniejszym kątem Słońce ogrzewa naszą planetę, to jego mniejsza o 10 mln km niż w początku lata odległość, skutkuje nieco większą ilością docierającej do Ziemi słonecznej energii. Tym razem nasza planeta osiągnie peryhelium 5 stycznia rano, zbliżając się do Słońca na 147 mln 91 tys. km.
W rozpoczynającym się nowym roku, podobnie jak dotąd, śledzić będziemy systematycznie mniej i bardziej interesujące zdarzenia kolejnych tygodni, których repertuar każdego roku jest odmienny. Oczywiście nie spodziewamy się żadnych zauważalnych zmian w corocznym gwiezdnym wystroju nieba i w tej samej co zwykle kolejności prezentować się nam będą gwiazdozbiory czterech pór roku, dostępne nocami w zależności od zmieniającego się położenia Słońca na tle gwiazd, będącego skutkiem ruchu obiegowego naszej planety wokół Słońca. Pewnej natomiast zmianie z roku na rok ulega pozorna trasa wędrówki Księżyca w gwiezdnej scenerii, będąca głównie skutkiem jego ruchu obiegowego wokół Ziemi. Najszybszy pośród stałych obiektów nieba, każdej doby Księżyc pokonuje około 13-stopniowy odcinek swej wędrówki na tle gwiazd. Wskutek nachylenia jego orbity pod kątem nieco ponad 5° do płaszczyzny ziemskiej orbity, co na niebie obserwujemy jako nachylenie trasy Księżyca do trasy Słońca, podczas każdego obiegu Księżyc dwukrotnie przecina ekliptykę w punktach zwanych węzłami księżycowymi. Jednak punkty te, z każdym kolejnym obiegiem, cofają się, średnio o 1,45°, by po 18,6 latach, zatoczyć pełny okrąg. Z takim właśnie okresem powtarzają się podobne trasy pokonywane na niebie przez Księżyc, który w trakcie kolejnych obiegów nieba w nieco innych odległościach mija lub nawet zakrywa te same gwiazdy.
Ale nie tylko gwiazdy, bo również planety spotyka Księżyc na swej drodze podczas powtarzających się co 27,32 dni (miesiąc gwiazdowy) przejść przez dany rejon nieba.
Ponieważ jednak również planety, jedne szybciej, inne wolniej, zmieniają swe położenia względem gwiazd na niebie, to powtarzalność ich spotkań z Księżycem, czyli koniunkcji, jest już bardziej złożona. Koniunkcje powoli przesuwających się po niebie, odległych planet zewnętrznych (Jowisz – Neptun) z Księżycem, mogą powtarzać się w mniej więcej miesięcznych odstępach, natomiast w przypadku szybko poruszających się na tle gwiazd planet wewnętrznych (Merkury, Mars i Wenus), nie jest to już tak regularne. Koniunkcje Księżyca z jasnymi planetami należą do ciekawszych zjawisk na niebie, zwłaszcza gdy Księżyc mija je w niewielkiej odległości lub dochodzi wręcz do ich zakrycia. Z racji bliskości Księżyca, takie spotkania z odległymi planetami, oglądane pod innym kątem z różnych miejsc na Ziemi, mogą bardzo różnić się stopniem zbliżenia obu obiektów na niebie.
Szczególnie atrakcyjnymi zjawiskami są, podczas nowiu, przejścia Księżyca pomiędzy Ziemią a Słońcem. Gdy ma to miejsce w pobliżu któregoś z księżycowych węzłów, dochodzi do częściowego lub nawet całkowitego zaćmienia Słońca. Jeśli Księżyc jest wówczas blisko apogeum swej okołoziemskiej orbity, a więc szczególnie od nas daleko, a Ziemia w pobliżu peryhelium, a więc blisko Słońca, wówczas kątowe rozmiary księżycowej tarczy mogą być zbyt małe by zakryć całą tarczę Słońca i może dojść do szczególnie efektownego obrączkowego zaćmienia Słońca. Każde z tych zjawisk może być widoczne jedynie z bardzo ograniczonego obszaru naszej planety. Mimo podobnej nazwy, zupełnie innym zjawiskiem są zaćmienia Księżyca. Tym razem to nie zakrycie księzycowej tarczy, a tylko przygaszenie jej blasku, gdy podczas pełni w pobliżu któregoś z księżycowych węzłów, Księżyc znajdzie się w cieniu lub półcieniu rzucanym przez Ziemię. W pierwszym przypadku obserwujemy tarczę Księżyca świecącą słabym, brunatnym światłem, w drugim przyćmienie jego światła jest nawet mało zauważalne. Zaćmienia Księżyca można obserwować z całej tej półkuli Ziemi, gdzie jest on wtedy ponad horyzintem. O niektórych z tych zjawisk czekających nas w 2020 roku więcej powiemy w kolejnej Gwiaździarni.
Przejdźmy do zagadkowej części naszego spotkania. Przed tygodniem pytaliśmy, jak długo trwać będzie tegoroczna astronomiczna zima. Licząc od zimowego przesilenia 22 grudnia o godz. 5.19 do wiosennej równonocy 20 marca o godz. 4.50, otrzymujemy niemal dokładnie 89 dni, bez 29 minut. Pora na ostatnią, jeszcze grudniową zagadkę. Za tydzień podsumujemy nie tylko grudniowe zagadki, ale również cały miniony zagadkowy rok i wytypujemy Gwiażdziarza Grudnia oraz Gwiażdziarza 2019 Roku
A oto dzisiejsze pytanie: jaką nazwę nosi obowiązujący obecnie kalendarz i od jak dawna jest on w powszechnym użyciu? Odpowiedzi, jak zwykle, prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do środy 1 stycznia włącznie. Życząc wszelkiej pomyślności w Nowym Roku 2020, zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
