Śniegiem i zimnym wiatrem rozpoczęła się astronomiczna wiosna. Choć więc na razie nie widać tego w pogodzie, to jednak w sobotę rano, o godz. 10.37, wkroczeniem w znak Barana, Słońce niedwuznacznie zdecydowało, że dość już zimy, że rozpoczęła się astronomiczna wiosna.
Jednak według meteorologicznych prognoz, dwucyfrowe dodatnie temperatury mają powrócić już po koniec tego tygodnia. Wtedy też przynajmniej na 7 miesięcy pozbędziemy się zimowego czasu na naszych zegarach, przechodząc na, znacznie stosowniejszy dla naszej długości geograficznej, czas środkowoeuropejski letni.
Do końca kwietnia, w podobnym jak dotąd tempie przybywać będzie dnia. W tym tygodniu dnie wydłużą się o kolejne 21 minut. W Katowicach, w niedzielę 21 marca, od wschodu Słońca o godz. 5.44 do zachodu minutę przed 18.00, dzień potrwa już 12 h i 16 min, ponad 0,5 h dłużej od nocy. W sobotę 27 marca, od 5.31 do 18.08 Słońce wędrować będzie ponad naszym horyzontem już 12 h i 37 min, czyli o prawie 1 h i kwadrans dłużej niż pod horyzontem. Wysokość łuku dziennej wędrówki Słońca po niebie wzrośnie przez ten tydzień o 2,3° osiągając w sobotę 42,5°. To musi wpłynąć na poprawę temperatury, choć wiadomo, że pogoda potrafi płatać figle. Liczymy jednak na pogodne nie tylko dni, ale również noce, by móc cieszyć się pięknym wystrojem wiosennego nieba i ciekawymi zjawiskami astronomicznymi, których tej wiosny nie będzie specjalnie wiele, ale szkoda by było ich nie móc oglądać.
Po kilku miesiącach, gdy na nocnym niebie królowały jedynie Mars i praktycznie niedostrzegalny gołym okiem Uran, powracają na nie pozostałe planety, do niedawna pojawiające się co najwyżej na krótko po zmierzchu czy tuż przed świtem. Po wspaniałej bardzo bliskiej koniunkcji Jowisza z Saturnem w pierwszym dniu astronomicznej zimy i zniknięciu ich miesiąc później z nocnego nieba wskutek bliskości ze Słońcem, z początkiem wiosny obie planety-olbrzymy powracają, tym razem na poranne niebo. Pod koniec tego tygodnia Saturn wschodzi już ponad godzinę przed świtem, 13-krotnie jaśniejszy Jowisz 0,5 h później.
W najbliższy piątek, ma miejsce górna koniunkcja Wenus ze Słońcem, więc świecąca w minimum swej jasności, choć i tak bardzo jasna, już od blisko 1,5 miesiąca nie jest ona widoczna na porannym niebie, jednak już nawet w połowie kwietnia powinna się znów pojawić, tym razem na niebie wieczornym. W roli Gwiazdy Wieczornej nie będzie jednak tym razem zbyt imponująca, w kwietniu i maju zachodząc nie więcej niż 1,5 h po Słońcu, niewiele później w końcu wiosny, po czym po kolejnych miesiącach zachodów nieco ponad godzinę po Słońcu, dopiero na przełomie listopada i grudnia pojawiać się będzie przez jakiś czas nawet 2,5 h po zachodzie Słońca. Po październikowej opozycji,
Mars wciąż widoczny jest przez ponad połowę nocy, zachodząc blisko 1 h po północy. Powoli skracając czas swej widoczności i tracąc blask, Czerwona Planeta zniknie z wieczornego nieba dopiero w połowie sierpnia. Tegorocznej wiosny przypada również najlepszy w całym roku czas widoczności Merkurego. Na razie wschodzący niespełna 0,5 h przed Słońcem, za niespełna miesiąc zacznie pojawiać się na wieczornym niebie. Początkowo bardzo jasny, w miarę wydłużania czasu widoczności słabnący jednak, ale mimo to, praktycznie przez niemal cały maj widoczny, w połowie miesiąca zachodząc nawet 1,5 h po zmierzchu.
Najatrakcyjniejszym wydarzeniem tegorocznej wiosny będzie 10 czerwca obrączkowe zaćmienie Słońca. Na terenie Polski zobaczymy jednak tylko niezbyt głębokie częściowe zaćmienie, o fazie od około 0,275 na północnych krańcach do zaledwie 0,105 na krańcach południowo-wschodnich. Liczby te określają część średnicy słonecznej tarczy zakrytej przez Księżyc. O wszystkich zjawiskach więcej opowiadać będziemy w naszych kolejnych wiosennych gwiaździarnianych spotkaniach.
Przyjrzyjmy się jeszcze gwiezdnemu wystrojowi nocnego nieba z początkiem wiosny. W środku tego tygodnia krótko po zmierzchu, w południowo-zachodniej stronie nieba dominuje w komplecie Zimowy Sześciokąt, na wschodzie błyszczą już dwie jasne gwiazdy Trójkąta Wiosennego: Regulus z Lwa i Arktur z konstelacji Wolarza, zwany też Gwiazdą Wiosenną, 1,5 h później spod horyzontu wychyla się ostatni jego wierzchołek, Spika czyli Kłos Panny, najjaśniejsza gwiazda konstelacji Panny. Wiosenne gwiazdozbiory rozgoszczą się w komplecie na niebie około 0,5 h przed północą. gdy spod horyzontu wychyli się koniec cielska Hydry najdłuższego i najobszerniejszego gwiazdozbioru nie tylko tej części firmamentu, ale największej konstelacji pośród wszystkich 88 gwiazdozbiorów całego nieba. Wtedy jasna gwiazda Alfard w głowie tego morskiego potwora wznosi się już na 23° ponad południowo-zachodni horyzont. Na grzbiecie Hydry usadowiło się kilka drobniejszych wiosennych konstelacji, kolejno Sekstant, Puchar i Kruk, zaś ponad nimi cały obszerny Wiosenny Trójkąt. W drugiej połowie tygodnia w obszar wiosennego nieba wkracza rosnący Księżyc, z oświetloną już w 3/4 tarczą, tydzień kończąc w granicach konstelacji Panny, dwie doby przed pełnią,
Pora na zagadkową część dzisiejszej Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy o największy wiosenny gwiazdozbiór. Jak już chwilę wcześniej było to powiedziane, konstelacją tą jest Hydra, która powierzchnią 1303 stopni kwadratowych przewyższa wszystkie pozostałe gwiazdozbiory nieba. Prawie wszyscy odpowiadający na zagadkę, bez wahania wskazali właśnie na Hydrę.
A oto dzisiejsza zagadka. Wiosenny gwiazdozbiór Sekstantu, w przeciwieństwie do pozostałych wymienionych, nie jest konstelacją starożytną, został bowiem wprowadzony na niebo pod koniec XVII wieku. Proszę podać nazwisko autora tego gwiazdozbioru i komu był on pierwotnie dedykowany. Odpowiedzi prosimy przesyłać jak zwykle na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do czwartku 18 marca.
Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
