Rozpoczął się kwiecień, pierwszy w pełni wiosenny miesiąc roku i, zgodnie z popularnym wierszykiem, już od pierwszych dni spełnia się jako kwiecień-plecień, serwując nam to niemal letnią, to znów jesienną, czy prawie zimową pogodę.
W Katowicach, po deszczowej sobocie, Wielkanoc upływa w raczej słonecznej, choć niezbyt ciepłej aurze, zaś Poniedziałek Wielkanocny pochmurny, ale nie deszczowy, a więc bez naturalnego dyngusa. Z każdą kolejną dobą o ponad 3 minuty wydłużają się dnie i skracają noce. W świąteczną niedzielę 4 kwietnia, od wschodu o godz. 6.14 do zachodu o 19.21, Słońce wędruje po niebie 13 h 07 min, o 12.47 wznosząc się na 45,6° ponad nasz południowy horyzont. W sobotę 10 kwietnia, od 6.01 do 19.30 dzień potrwa 13 h 21 min, o kolejne 22 min dłużej, a w przypadające 2 min wcześniej prawdziwe południe, górować będzie o 0,3° wyżej.
Bohaterem minionego i obecnego tygodnia jest niewątpliwie Księżyc. To jego pełnia w minioną niedzielę, była astronomiczną podstawą wyznaczenia tegorocznej daty Świąt Wielkanocnych na 4 kwietnia, pierwszą niedzielę po tej pierwszej wiosennej pełni. Do tej Wielkanocnej Niedzieli, Księżyc zdążył przejść od pełni do ostatniej kwadry, przypadającej w samym środku świątecznego dnia. Około 3 h po północy z soboty na niedzielę, z oświetloną jeszcze w 54% tarczą, Księżyc pojawia się na niebie w centrum letniego gwiazdozbioru Strzelca. Dwie doby później, wschodzący 1 h przed świtem, z błyszczącą tylko w 1/3 tarczą, gości już w konstelacji Koziorożca, 6° na zachód od Saturna i 17° od Jowisza. We wtorek w środku dnia Księżyc przechodzi około 4,5° poniżej Saturna, dobę później, w odległości blisko 5° mija Jowisza, a kolejne ponad 2 doby później, w piątek wczesnym wieczorem, już tylko jako wąski 6% sierp, przy granicy Wodnika z Rybami przemyka około 4,5° od Neptuna. Choć to niezbyt bliskie koniunkcje, szkoda, że zachodzą za dnia i na dodatek głęboko pod horyzontem.
Z braku innych ciekawych wydarzeń, kolejny raz przyjrzyjmy się gwiezdnemu wystrojowi nieba w środku tego tygodnia, co niewiele różni się od obrazu nocnego nieba na początku i końcu omawianego okresu. W środę krótko po zmierzchu, gdyby wbrew prognozom niebo było bezchmurne, tuż ponad południowo-wschodnim horyzontem zobaczylibyśmy najpóźniej wschodzącą gwiazdę Wiosennego Trójkąta, błękitną Spikę, czyli Kłos Panny, a na wschodzie 15° nad horyzontem najjaśniejszego w Trójkącie Arktura, czyli Gwiazdą Wiosenną z konstelacji Wolarza. Niespełna 2 h później, wznosząc się 52° ponad południowy horyzont, góruje pierwsza gwiazda Wiosennego Trójkąta, biały Regulus z gwiazdozbioru Lwa. W tym samym czasie, gdy na południową część nieba wkracza gwiezdny symbol wiosny, na południowym zachodzie w komplecie błyszczą jeszcze jasne i bardzo jasne gwiazdy Zimowego Trójkąta i Sześciokąta, ostatnie gwiezdne pozostałości minionej nie tak dawno pory roku. W rogach Byka błyszczy jedyna na wieczornym niebie jasna planeta, czerwony Mars, 12,5° na wschód od niewiele ciemniejszego, również czerwonego Aldebarana, Oka Byka. Przez niewiele ponad 1 h, korzystając z lornetki, można również odnaleźć na zachodzie, praktycznie niedostrzegalnego gołym okiem Urana.
Stęsknieni za latem muszą poczekać do 1.00 w nocy, kiedy na wschodzie pojawi się najniższa gwiazda Letniego Trójkąta, Altair z Orła, a kilka stopni ponad południowo-wschodnim horyzontem, niemal dorównujący mu czerwony Antares z gwiazdozbioru Skorpiona. W całości, wysoko ponad horyzontem wznosi się letni Herkules, a niżej, prawie już w całości Wężownik, wraz z dwuczęściową konstelacją Węża. Kolejne po Marsie i Uranie planety możemy zobaczyć dopiero krótko przed świtem, gdy tuż po 4.00 spod horyzontu wyłania się Saturn, a 0,5 h po nim 14-krotnie jaśniejszy Jowisz, obydwie w letniej konstelacji Koziorożca. Wtedy Wiosenny Trójkąt błyszczy już dość nisko na południowym zachodzie, a w południowo-wschodniej stronie nieba dominuje Trójkąt Letni.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Na początek podsumujmy Państwa odpowiedzi na przedświąteczną zagadkę z ubiegłej soboty. Był to swoisty „plebiscyt” na gwiazdozbiory najbardziej kojarzące się Państwu ze zbliżającą się Wielkanocą. Najczęściej wymienianymi gwiazdozbiorami były Zając i Baran (16 i 15 razy), idealnie pasujący do lanego Poniedziałku Wielkanocnego, lejący strumieniem na ziemię wodę z wielkiego dzbana Wodnik (9 razy), Ołtarz i Krzyż Południa (po 5 razy), a także Byk (4 razy), a konkretnie znajdująca się w jego granicach gromada gwiazd Plejady, w słowiańskiej tradycji nazywane Kwoczką z Kurczętami. Niewątpliwe odniesienie do Świąt odnaleźć można we wspomnianych w pojedynczych odpowiedziach nazwach mgławic: Biegnący Kurczak w konstelacji Centaura oraz Jajko w gwiazdozbiorze Łabędzia, którego główne linie jasnych gwiazd tworzą również asteryzm Krzyża Północnego. Chyba słusznie nikt nie wspomniał o jeszcze jednej mgławicy, o nazwie Zepsute Jajko, znajdującej się w konstelacji Rufy.
Zgodnie z wieloletnią już tradycją, podobnie jak po zakończeniu każdego miesięcznego cyklu astronomicznych zagadek, dokonujemy jego podsumowania i spośród uczestników odpowiadających poprawnie na co najmniej 3 pytania danego miesiąca typujemy Gwiaździarza Miesiąca. Na 5 marcowych zagadek otrzymaliśmy w sumie 111 poprawnych odpowiedzi od 28 Słuchaczek i Słuchaczy, w tym 2 drużyn rodzinnych, z 21 miejscowości całego kraju. Byli to, w kolejności alfabetycznej imion:
Adam z Bielska-Białej, Adam z Tuchomia, Bogdan z Orzesza, Damian z Zabrza, Dorota z Żarek-Letniska, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śląskiej, Hanna i Tadeusz z Rudy Śląskiej-Bykowiny, Henryk z Bytomia, Henryk z Lędzin, Henryk z Pielgrzymowic, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Magda z Kętrzyna, Marek z Woźnik, Paweł z Kościana, Piotr z Gliwic, Piotr z Krzanowic, Piotr z Wisły, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa i Gliwic, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej.
Tytułem Gwiaździarza Miesiąca Marca 2021 roku uhonorowany zostaje tym razem Pan Paweł z Kościana. Gratulacje!
A oto kolejne, pierwsze kwietniowe zadanie o wiosennej tematyce. Oprócz gwiazdozbioru Sekstantu, na rozciągającym się od konstelacji Raka do Wagi obszarze nieba wiosennego, znajdują się również dwa inne, niezbyt obszerne nowożytne gwiazdozbiory, o zwierzęcych nazwach, wprowadzone na niebo w końcu XVII wieku przez gdańskiego astronoma Jana Heweliusza. Jak brzmią nazwy tych gwiazdozbiorów? Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do czwartku 8 kwietnia.
Życząc pogodnych, spokojnych, a zwłaszcza zdrowych Świąt Wielkiejnocy, zapraszam na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
