Choć wiosenna pogoda nadal miesza się z jesienną czy wręcz zimową, wciąż liczymy na to, że niedługo zapanuje już naprawdę wiosenna aura. Astronomiczne wyznaczniki tej pory roku pozostają jednak niezmienne.
Od minionego poniedziałku Słońce wędruje już w znaku Byka, drugim wiosennym znaku zodiaku, przebiegającym w 79% przez gwiazdozbiór Barana i w 21% przez zachodnie rejony gwiazdozbioru Byka. Ten odcinek pozornej rocznej drogi Słońca kończy się 30° od najwyższego punktu ekliptyki, punktu Raka, położonego w naszych czasach na granicy gwiazdozbiorów Byka i Bliźniąt, który nasza Dzienna Gwiazda osiągnie 21 czerwca, w dniu letniego przesilenia. Przez cały ten czas, na północnej półkuli nadal wydłużać się będą dnie a skracać noce. Mniej więcej od połowy kwietnia proces ten zaczął już nieznacznie spowalniać. W niedzielę 25 kwietnia, od wschodu Słońca o godz. 5.31 do zachodu o 19.54, w Katowicach dzień trwa 14 h 23 min, w sobotę 1 maja, od 5.20 do 20.03 Słońce wędruje ponad horyzontem 14 h 43 min, a więc o kolejne 20 min dłużej. To jednak jeszcze o 102 min krócej niż w 1. dniu lata. W tym czasie wysokość górowania Słońca w prawdziwe południe, wypadające u nas 42–41 min po tym zegarowym, wzrasta o prawie 2°: z 53,1° do 55,0°, jednak to jeszcze ponad 8° niżej niż podczas letniego przesilenia. Podczas gdy cywilny zmierzch i świt nadal trwają około 36 min, na koniec astronomicznego zmierzchu z każdym kolejnym dniem musimy czekać nieco dłużej, podobnie coraz wcześniej rozpoczyna się astronomiczny świt.
W połowie tego tygodnia całkowicie ciemna noc astronomiczna zapada dopiero 2 h i 15 min po zachodzie Słońca i tyle samo czasu przed wschodem rozpoczyna się astronomiczny świt. Tak więc, najciemniejsza część nocy trwa już tylko około 5 h, choć w tym tygodniu i tak nie jest ona dość ciemna, bo przez większą część nocy niebo rozświetla Księżyc. W niedzielę, 1,5 doby przed pełnią oświetlony w 98%, wciąż jeszcze rosnący Księżyc rozświetla już niebo przez całą noc. Oczywiście podobnie jest dobę później, w poniedziałek, gdy z końcem nocy osiąga pełnię. Pół doby później, w poniedziałek wieczorem Księżyc osiąga jedno z dwóch najbliższych w tym roku perygeum, zbliżając się do Ziemi na 357 384 km. Dzięki temu nocą z poniedziałku na wtorek, wciąż z oświetloną w ponad 99% tarczą o kątowej średnicy 33,5’ błyszczy wyjątkowo jasno. Niemal identyczna sytuacja, gdy pełnia nastąpi niespełna 9,5 h po przejściu Księżyca przez jeszcze o prawie 70 km bliższe perygeum, powtórzy się miesiąc później, 26 maja.
W omawianym, jeszcze głównie kwietniowym tygodniu, trasa Księżyca na tle gwiazd rozpoczyna się w centrum wiosennego gwiazdozbioru Panny, podczas pełni jego tarcza najsilniej rozświetla graniczną konstelację Wagi, zaś do soboty, błyszczący już tylko 3/4 swej tarczy dotrze do letniego gwiazdozbioru Strzelca. Na całej swej tygodniowej trasie, nasz naturalny satelita nie napotka tym razem ani jednej planety.
Najdłużej goszczącą na niebie planetą wciąż jest Mars, bohater ostatnich miesięcy, a zwłaszcza tygodni w związku z pionierskimi wydarzeniami podczas trwającej na jego powierzchni misji badawczej NASA. Wędrującą obecnie przez najwyższe rejony ekliptyki, na pograniczu gwiazdozbiorów Byka i Bliźniąt, na naszym niebie Czerwoną Planetę możemy oglądać do niemal 1 h po północy. Po zmierzchu uwagę przykuwa szybko zwiększający czas swej widoczności Merkury. Po trudnej do obserwacji sobotniej koniunkcji z Uranem, nocą z niedzieli na poniedziałek, na razie bardzo jasny Merkury zbliża się na niebie na niespełna 1,5° do 8-krotnie jaśniejszej Wenus, co można zaobserwować w niedzielny wieczór z końcem zmierzchu cywilnego, tuż ponad północno-zachodnim horyzontem. W sobotę kończącą omawiany okres, Wenus zachodzi 50 min po Słońcu, Merkury już prawie 1,5 h po zachodzie Słońca. W połowie maja będzie to już ponad 2 h, po czym czas widoczności ponownie ulegać będzie skracaniu. Niestety, w miarę wydłużania się czasu widoczności Merkurego powoli maleje jego jasność, ale przez co najmniej 3 tygodnie powinien być bez większego trudu dostrzegalny po zmierzchu, nawet na nie do końca ciemnym tle zachodniej strony nieba.
W drugiej połowie nocy coraz wcześniej na niebie pojawiają się Jowisz i Saturn. W połowie tygodnia, goszczący w centrum konstelacji Koziorożca Saturn wschodzi kwadrans przed godz. 3.00, Jowisz na granicy Koziorożca z Wodnikiem, wychyla się spod horyzontu 35 min później. Obydwie planety-olbrzymy w 1. połowie przyszłego tygodnia odwiedzi malejący Księżyc. Kolejne 50 min po Jowiszu wschodzi 6-krotnie za ciemny by dostrzec go gołym okiem Neptun na granicy Wodnika i Ryb. Jedyną planetą w najbliższych tygodniach w ogóle niewidoczną na nocnym niebie jest Uran, w czwartek wieczorem, podczas koniunkcji zrównujący się na niebie ze Słońcem.
Jak zwykle, z tygodnia na tydzień niewiele zmienia się w rozkładzie gwiazd w ciągu nocy. Krótko po zmierzchu pod południowo-zachodni horyzont zaczyna zanurzać się Zimowy Sześciokąt, 60° ponad południowy horyzont wznosi się pierwsza wiosenna konstelacja Lwa, 35° nad wschodnim błyszczy Gwiazda Wiosenna, czyli Arktur z konstelacji Wolarza, a już 0,5 h przed północą na wschodzie widnieje w całej okazałości Trójkąt Letni, a krótko przed świtem w komplecie błyszczą tam również gwiazdy Jesiennego Kwadratu Pegaza.
Czas na zagadkową część Gwiaździarni. Na pytanie sprzed tygodnia o nazwę pełni Księżyca mającej miejsce podczas perygeum, otrzymaliśmy rekordową chyba liczbę odpowiedzi. Chodziło o Superksiężyc albo Superpełnię, potoczną, w zasadzie niestosowaną w astronomii, nazwę takiego zbiegu zjawisk, której po raz pierwszy przed 42 laty użył amerykański astrolog Richard Nolle. Pora na bardziej już astronomiczną zagadkę, nawiązującą do epokowego wydarzenia, jakim było wzniesienie się w ubiegły poniedziałek marsjańskiego drona Ingenuity na 3 m ponad powierzchnię Czerwonej Planety. Oto pytanie: kiedy miało miejsce pierwsze w historii, w pełni udane lądowanie na powierzchni Marsa? Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl do czwartku 29 kwietnia.
Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
