Przed nami kolejny tydzień bardziej zimowej niż wiosennej pogody, co jednak, jak na przysłowiowy „kwiecień-plecień” przystało, zbytnio dziwić nie może.
Jeśli sprawdzą się przepowiednie synoptyków, nieco bezchmurnego nieba możemy spodziewać się w poniedziałek, ale w połączeniu z opadami śniegu, a także we wtorek, tylko że przy bliskich zeru temperaturach. Na szczęście, brak w tym tygodniu szczególnie interesujących wydarzeń astronomicznych.
Kwiecień to ostatni miesiąc najszybszego w roku wydłużania się dni i ubywania nocy, który to proces, stopniowo zwalniając, potrwa do 21 czerwca, dnia letniego przesilenia. W Katowicach, w niedzielę 2 kwietnia, od wschodu o godz. 6:17 do zachodu o 19:19, Słońce wędruje ponad horyzontem 13 h 02 min, o 12:48, w prawdziwe południe wznosząc się na 44,7° ponad nasz południowy horyzont. W sobotę 8 kwietnia, od 6:04 do 19:28 dzień trwa13 h 24 min, a więc o kolejne 22 min dłużej, a podczas górowania o godz. 12:46, Słońce wznosi się na 46,9°, o kolejne 2,2° wyżej. Od wiosennej równonocy wędrując przez zodiakalny znak Barana, w tym tygodniu Słońce pokonuje drugi z trzech, liczących po 6,9° odcinków ekliptyki, przebiegających przez południowe rejony gwiazdozbioru Ryb, by do granic gwiazdozbioru Barana dotrzeć dopiero 19 kwietnia. W tym samym czasie, przemieszczający się na niebie względem gwiazd prawie 5,5 razy szybciej Księżyc, pokonuje odcinek 36,7°, od centrum gwiazdozbioru Wagi do zachodnich rejonów Lwa. W czwartek rano, goszcząc niemal w centrum gwiazdozbioru Panny, Księżyc znajdzie się po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce w Rybach, czyli w opozycji ze Słońcem, a to w przypadku naszego satelity oznacza jego pełnię.
Aby poznać zmiany, jakie nastąpiły w wystroju naszego nocnego nieba, jak zwykle przyjrzyjmy się wieczornemu niebu w połowie tygodnia, krótko po kończącym się około godz. 20:00 cywilnym zmierzchu. Ponad południowo-zachodnim horyzontem rzuca się wtedy w oczy Zimowy Trójkąt, wschodnia część znacznie obszerniejszego, gwiezdnego symbolu minionej niedawno pory roku, Zimowego Sześciokąta. Pośród bardzo jasnych gwiazd stanowiących wierzchołki niemal równobocznego Zimowego Trójkąta, blaskiem dominuje, wytyczający dolny jego wierzchołek, –1,4m Syriusz, najjaśniejsza gwiazda Wielkiego Psa i zarazem całego nocnego nieba, znany również jako Psia Gwiazda. Górne wierzchołki wytyczają 5–6-krotnie ciemniejsze: Procjon z Małego Psa i Betelgeza z Oriona. Gdy obydwa te zimowe asteryzmy dominują wciąż nad południowo-zachodnim horyzontem, ponad wschodnim w komplecie błyszczą już gwiazdy obszernego Trójkąta Wiosennego, ze wschodzącą jako ostatnia Spiką, czyli Kłosem Panny i najjaśniejszym Arkturem, czyli Gwiazdą Wiosenną z Wolarza.
Najdalej na zachód wysunięty wierzchołek Trójkąta Wiosennego wytycza, widoczny już od 1,5 miesiąca tuż po zmierzchu, Regulus z gwiazdozbioru Lwa. Z początkiem kwietnia konstelacja ta najwyżej wznosi się na niebie. około 1,5 h przed północą. W 90% usytuowany na północnej półkuli niebieskiej, gwiazdozbiór Lwa, obecnie obejmujący obszar prawie 950 stopni kwadratowych, zajmuje pod tym względem 12. pozycję pośród wszystkich 88 gwiazdozbiorów całego nieba. Ta starożytna konstelacja wyobraża mitologicznego potwora, ogromnego lwa, nękającego mieszkańców spokojnej doliny Nemei, którego skóry nie sposób było przebić żadną włócznią. Uśmiercił go dopiero Herakles, co było pierwszą z jego słynnych prac, tym samym zdobywając, przydatny w innych jego zadaniach, niezniszczalny pancerz z lwiej skóry. W naszych czasach, przez gwiazdozbiór Lwa przebiega prawie 36° ekliptyki, w tym 40% znaku Lwa i 80% znaku Panny, przez które Słońce wędruje pomiędzy 10 sierpnia a 16 września. Nazwę najjaśniejszej gwiazdy Lwa: Regulus, będącą tłumaczeniem łacińskiego określenia: Mały Król, zawdzięczamy Mikołajowi Kopernikowi. Obok oficjalnej nazwy Regulus, gwiazda ta bywa również zwana Sercem Lwa. To bardzo szybko obracający się, główny składnik gwiazdy poczwórnej, wypromieniowujący 360 razy więcej energii niż Słońce, charakteryzujący się prawie 3,5-krotnie większą od naszej Dziennej Gwiazdy masą i 4,3 razy większym promieniem równikowym.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy o nazwy trzech niewielkich gwiazdozbiorów, usytuowanych na grzbiecie wiosennej konstelacji Hydry. Chodziło oczywiście o dwa starożytne: Kruk i Puchar oraz bardziej współczesny, wprowadzony w 2. połowie XVII wieku przez Jana Heweliusza, Sekstant (lub w wersji bliższej łacińskiej: Sekstans). Zanim przedstawimy kolejne pytanie, podsumujemy cały marcowy cykl naszych zagadek. Na 4 zagadki otrzymaliśmy łącznie 77 poprawnych odpowiedzi od 22 Słuchaczek i Słuchaczy. Byli to, w kolejności alfabetycznej imion:
Adam z Bielska-Białej, Bogdan z Orzesza, Franciszek z Kaczyc, Grzegorz z Zabrza, Halina z Rudy Śl., Hanna i Tadeusz z Rudy Śl., Henryk z Bytomia, Henryk z Lędzin, Henryk z Pielgrzymowic, Jakub z Mysłowic, Justyna z Olesna, Marek z Woźnik, Piotr z Bystrej, Piotr z Gliwic, Piotr z Krzanowic, Piotr z Zabrza, Przemysław z Krakowa, Stefan z Rudy Śląskiej, Wiesław i Paweł z Myszkowa, Wiesław z Zawiercia, Wojciech z Żywca i Zygmunt z Brennej. Spośród 14 uczestników, którzy udzielili kompletu 4 poprawnych odpowiedzi, honorowy tytuł Gwiaździarza Miesiąca Marca przypadł rodzinnej drużynie, Państwu Hannie i Tadeuszowi z Rudy Śląskiej. Gratulacje!
A oto dzisiejsza zagadka. Jakie popularne zjawisko astronomiczne wyznacza, odmienny w każdym roku, termin Świąt Wielkanocnych?
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 6 kwietnia na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
