Lato w pełni, o czym świadczą większe niż wcześniej przewidywano upały w drugiej połowie minionego tygodnia. Po szczególnie upalnej sobocie i niedzieli, synoptycy przewidują nieznaczne złagodzenie temperatury, jednak niewykluczone, że i tym razem rzeczywista pogoda okaże się gorętsza.
Astronomicznych faktów związanych z pełnią lata nie trzeba przewidywać, bo wynikają one z corocznie powtarzających się konfiguracji Ziemi względem Słońca. Jednym z tych zjawisk jest kończący się na naszej szerokości geograficznej okres bez nocy astronomicznych, czyli ze Słońcem nie kryjącym się pod horyzont głębiej niż na 18°. Z końcem minionego tygodnia, nocą z piątku na sobotę, po półtoramiesięcznym okresie nie do końca ciemnego nawet w środku nocy nieba, po raz pierwszy o przypadającej u nas o godz. 0:50 prawdziwej północy, Słońce dołowało nieco ponad 18° pod horyzontem. W najdalej na północ położonych rejonach Polski, całkiem ciemne noce astronomiczne powrócą dopiero w pierwszych dniach sierpnia.
W coraz szybszym z tygodnia na tydzień tempie ubywa już dnia, a przybywa nocy. W Katowicach, w niedzielę 16 lipca Słońce wschodzi o godz. 4:49, a zachodzi o 20:51, dzień trwa więc 16 h 02 min. W przypadające o godz. 12:50 prawdziwe południe Słońce góruje 61,1° nad horyzontem, zaś 12 h później, zanurzając się najgłębiej, czyli dołując, sięga 18,5° poniżej horyzontu. W sobotę 22 lipca, od 4:56 do 20:44 dzień trwa 15 h 48 min, o 14 min krócej niż z początkiem omawianego tygodnia, również o 12:50 Słońce góruje na wysokości 60,0°, a 50 min po północy dołuje już 19,6° pod horyzontem.
W godnych odnotowania astronomicznych wydarzeniach tego tygodnia dominuje Księżyc. Na swej drodze spotyka się w tym tygodniu z trzema ostatnimi obiektami lipcowej serii koniunkcji z planetami. Podobnie jak większość poprzednich, nie mają one jednak miejsca w sprzyjających obserwacjom warunkach, jednak z początkiem nocy dadzą się dostrzec w wystarczająco ciekawych konfiguracjach. Swą wędrówkę po niebie nasz naturalny satelita rozpoczyna tym razem na pograniczu gwiazdozbiorów Byka i Bliźniąt, niespełna 2 doby przed nowiem. Nocą z soboty na niedzielę pojawia się na niebie 2 h przed wschodem Słońca, w kształcie bardzo wąskiego sierpa, błyszczący oświetloną zaledwie w nieco ponad 3% krawędzią tarczy. Do nowiu w poniedziałek wieczorem, malejący Księżyc dociera do wschodnich krańców Bliźniąt, by w środę w samym środku dnia ponownie w postaci 3-procentowego, tym razem rosnącego sierpa, znaleźć się w koniunkcji 3,0° ponad goszczącym w Raku, dość jasnym Merkurym.
Tego dnia Merkury zachodzi ponad kwadrans po zmierzchu, a Księżyc 3 kwadranse później i około 21:30 jest szansa dostrzeżenia obu obiektów tuż ponad zachodnim horyzontem, zaledwie 1° dalej od siebie. Koniunkcje z kolejnymi dwiema planetami, Wenus i Marsem, mają miejsce za dnia, w 15-godzinnym zaledwie odstępie. W czwartek po południu, już w Lwie, kilka stopni od Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy tej konstelacji, 7% sierp Księżyca przechodzi 6,7° ponad bardzo jasną Wenus, zaś w piątek rano, świecący już 11% swej tarczy mija 2,5° od północy 350-krotnie ciemniejszego Marsa. Nocą z czwartku na piątek około kwadransa po godz. 21:00, kilka stopni ponad zachodnim horyzontem powinniśmy dostrzec wciąż blisko siebie, otaczające Regulusa: 8% sierp Księżyca, Wenus i Marsa, a kilkanaście stopni na prawo od nich, również Merkurego. Po 2 tygodniach bez spotkań Księżyca z planetami, kolejna seria koniunkcji potrwa od 3 do 19 sierpnia.
Jak zwykle rozkład gwiazd, ale również planet, na niebie w ciągu nocy niewiele różni się od tego sprzed tygodnia. W środku tygodnia, krótko po zmierzchu, w południowej połowie naszego nieba jasnością wyróżniają się jeszcze 2 gwiazdy Wiosennego Trójkąta – Spika z gwiazdozbioru Panny i Arktur z Wolarza oraz 4 najjaśniejsze gwiazdy letnich gwiazdozbiorów: Antares ze Skorpiona i przede wszystkim tworzące Trójkąt Letni – Wega z Lutni, Deneb z Łabędzia i Altair z Orła. Po przeciwnej stronie nieba, na 6,5° ponad północny horyzont wznosi się jedna z najjaśniejszych gwiazd zimowego nieba, Kapella z konstelacji Woźnicy. Pod koniec nocy Trójkąt Letni rozpościera się jeszcze w całości tuż ponad zachodnim horyzontem, zaś nad południowo-wschodnim błyszczą już w komplecie gwiazdy Zimowego Sześciokąta, z wychylającym się właśnie spod horyzontu Syriuszem, najjaśniejszą gwiazdą całego nocnego nieba.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. W zagadce sprzed tygodnia chodziło o wskazanie, orbita której z planet ma kształt najbardziej zbliżony do okręgu, a która porusza się po najbardziej wydłużonej elipsie. Kształt elipsy określa jej mimośród. Im jego wartość jest bliższa zeru, tym jest on bliższy okręgu, a im bliżej 1, tym stanowi go bardziej wydłużona elipsa. Zatem po orbicie najbardziej zbliżonej do okręgu porusza się Wenus – mimośród 0,0068, zaś najbardziej wydłużoną elipsą jest orbita Merkurego o mimośrodzie 0,2056.
Dzisiejsza, nieco trudniejsza zagadka dotyczy kształtu samych planet. Proszę podać, które dwie planety mają kształt niemal idealnej kuli, a która z pozostałych jest najbardziej spłaszczona?
Odpowiedzi prosimy nadsyłać do czwartku 20 lipca na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
