Doczekaliśmy się wreszcie nie tylko zimowej od dłuższego czasu pogody, ale również tej prawdziwej, astronomicznej zimy, która nastała wczesnym rankiem w miniony piątek o godz. 4:27 wraz z osiągnięciem przez Słońce punktu zimowego przesilenia, punktu Koziorożca.
Tym razem ta astronomiczna pora roku potrwa niemal dokładnie 89 dób, do momentu gdy 20 marca 2024 roku o godz. 4:06 nasza Dzienna Gwiazda dotrze do punktu Barana, czyli wiosennej równonocy. Przez najbliższe 6 miesięcy, aż do letniego przesilenia nocą z 19 na 20 czerwca, początkowo powoli, z czasem coraz szybciej przybywać będzie dnia, a ubywać nocy. Proces ten zauważymy już w najbliższym tygodniu. W Katowicach, w niedzielę 24 grudnia, od wschodu Słońca o godz. 7:40 do zachodu o 15:47 dzień potrwa 8 h 07 min, jeszcze niezauważalnie dłużej od przypadającego 2 dni wcześniej dnia zimowego przesilenia, na podobnej wysokości górując o godz. 11:43. W sobotę 30 grudnia, od godz. 7:41 do 15:51, Słońce będzie wędrowało ponad horyzontem już o 3 min dłużej, wznosząc się również o 3° wyżej podczas górowania o godz. 11:46. To oczywiście skutek wkraczania Słońca w coraz wyższe odcinki trasy swej całorocznej pozornej wędrówki na tle gwiazd, czyli ekliptyki, w tym tygodniu kończącej się niemal w centrum gwiazdozbioru Strzelca.
Przez cały ten tydzień nocne niebo silnie rozświetlać będzie Księżyc, nocą z wtorku na środę osiągający pełnię. Swą wędrówkę na niebie, z oświetloną w 90% tarczą, rozpoczyna na pograniczu konstelacji Barana i Byka, zaś ponownie malejący po pełni, kończy ten tydzień błyszcząc 85% swej tarczy w zachodniej części gwiazdozbioru Lwa. Tym razem na swej trasie nasz naturalny satelita nie spotyka żadnej planety. Najbliższą koniunkcją Księżyca z planetą będzie dopiero nocą z 8 na 9 stycznia, głęboko pod horyzontem, spotkanie z Wenus. Wcześniej, jeszcze w tym tygodniu, krótko po północy z środy na czwartek nastąpi koniunkcja Merkurego z Marsem na pograniczu Wężownika i Strzelca, niestety również niedostrzegalna niespełna 12° na zachód od Słońca.
Poza silnym światłem bliskiej pełni księżycowej tarczy, zdecydowanie dominującym czynnikiem utrudniającym, a prawdopodobnie wręcz uniemożliwiającym obserwacje nocnego nieba będzie zachmurzenie. Szczególnie niefortunny jest fakt, że na terenie całego kraju pochmurny będzie niedzielny, wigilijny wieczór. Wciąż bowiem dość powszechnie stosowaną zasadą nie tylko chrześcijańskiej tradycji, jest zasiadanie do wigilijnej wieczerzy wraz z ukazaniem się na niebie pierwszej gwiazdy. Nie musi to jednak być najjaśniejsza, najszybciej dostrzegalna na wieczornym niebie gwiazda, ale równie dobrze pełniąca tę rolę, jasna planeta. To nawiązanie do tradycyjnej Gwiazdy Betlejemskiej, wskazującej Trzem Mędrcom ze wschodu kierunek ku Betlejem, miejscu narodzenia Chrystusa. Współcześni astronomowie tę szczególnie jasną gwiazdę sprzed ponad 2 tysięcy lat, tłumaczą jako bardzo bliskie spotkanie na niebie dwóch lub nawet trzech planet, albo też wystąpienie bardzo jasnej komety. Również w naszych czasach rolę tej symbolicznej gwiazdki, najczęściej pełni któraś z jasnych planet, dawniej przecież również nazywanych gwiazdami błądzącymi, które już pod koniec zmierzchu lub krótko po zmierzchu dominują jasnością pośród pozostałych, gwiazd stałych.
Często spotykamy się ze zwalniającymi nas z obserwacji informacjami, kiedy to następuje, ale najczęściej nie są to poprawne informacje. Główną przyczyną jest fakt, że w różnych regionach Polski, momenty wschodów i zachodów Słońca, a więc również świtów i zmierzchów znacznie różnią się od siebie, zwłaszcza w okolicach letniego i zimowego przesilenia. Ograniczając się jedynie do pierwszych dni astronomicznej zimy, różnice w momentach zachodów Słońca w północno-wschodnich i południowo-zachodnich krańcach kraju różnią się od siebie o około 3 kwadransów (!), zatem nawet podanie ich dla stolicy lub centrum Polski znacznie różni się od tych z dalszych regionów. Chcąc dochować tradycji, powinniśmy więc próbować odszukać te ”pierwsze gwiazdki” kilka wieczorów wcześniej, obserwując niebo lub korzystając z pomocy choćby najprostszego programu astronomicznego. Zapewne w ten ostatni sposób nasi Słuchacze, jako coroczne tego typu zadanie, tym razem niemal jednogłośnie postawili na Jowisza, już pod koniec zmierzchu cywilnego, niespełna 0,5 h po zachodzie Słońca widocznego wysoko ponad południowo-wschodnim horyzontem. Mniej trafnymi kandydatami były 13-krotnie ciemniejsza Wega z Lutni oraz 27 razy ciemniejsze od Jowisza: Saturn albo Altair z Orła.
Po odpowiedzi na zagadkę sprzed tygodnia, najwyższa już pora na kolejną. Oto pytanie: w których krańcach Polski – na południowym zachodzie czy północnym wschodzie – w pierwszych dniach astronomicznej zimy dnie są dłuższe?
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 28 grudnia na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl.
Życząc spokojnych i pogodnych Świąt Bożego Narodzenia, zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
