Szczególnymi granicami omawianego tym razem tygodnia są sylwestrowa noc, podczas której każdorazowo żegnamy kończący się rok i witamy nastający Nowy Rok oraz zamykające ten tydzień Święto Trzech Króli.
To wszystko czeka nas tym razem w wyjątkowo mało zimowej atmosferze przełomu drugiego i trzeciego miesiąca astronomicznej zimy. Choć od zimowego przesilenia minęło tak niewiele czasu, z każdym tygodniem w coraz większym tempie ponownie przybywa długości dni, a ubywa nocy. W Katowicach, w niedzielę 31 grudnia, od wschodu Słońca o godz. 7:41 do zachodu o 15:52 dzień trwa 8 h 11 min, zaś w sobotę 6 stycznia – od 7:40 do 15:59, Słońce powędruje ponad horyzontem 8 h 19 min, a więc o 8 minut dłużej i łącznie już o 12 min dłużej od dnia zimowego przesilenia. Jest to bezpośrednim skutkiem zwiększenia się w ciągu tego tygodnia o 0,6° wysokości górowania Słońca w prawdziwe południe, w sobotę 6 stycznia o godz. 11:49 osiągającej 17,2°, już nawet o 0,9° większej w porównaniu z pierwszym dniem astronomicznej zimy.
W tym tygodniu Słońce pozornie przemieszcza się o 7,134° na tle gwiazd centrum gwiazdozbioru Strzelca. To najdłuższy w całym roku odcinek ekliptyki pokonywany w ciągu tygodnia przez naszą Dzienną Gwiazdę, o 0,008° dłuższy od tego sprzed 2 tygodni, z początkiem astronomicznej zimy. Ta największa prędkość, zgodnie z opublikowanym w 1609 roku przez niemieckiego astronoma Johannesa Keplera II prawem ruchu planet, wynika z najszybszego poruszania się Ziemi po swej eliptycznej okołosłonecznej orbicie w pobliżu peryhelium, czyli punktu najbliższego centralnej gwieździe Układu Słonecznego. To największe zbliżenie Ziemi do Słońca ma każdego roku miejsce w pierwszych dniach stycznia. W tym roku to peryhelium Ziemia osiąga niemal w centrum omawianego tygodnia, 3 stycznia o godz. 1:39, kiedy nasza planeta znajdzie się w odległości 147 100 632 km, czyli 0,983 au od Słońca. To niemal dokładnie o 5 mln km bliżej niż podczas największego oddalenia od Słońca czyli w aphelium, które Ziemia osiąga każdego roku w pierwszych dniach lipca. Trzeba by tu przypomnieć, że na określenie tego punktu największego oddalenia Ziemi od Słońca, błędna jest, nierzadko spotykana forma: afelium, bo łacińskie określenie: aphelium to połączenie dwóch słów: ap czyli „od” oraz helium czyli Słońce, więc nie można w tym przypadku zbitki liter „ph” wymawiać, a tym bardziej pisać jako „f”.
Księżyc swoją cotygodniową wędrówkę na tle gwiazd tym razem rozpoczyna w zachodniej części zodiakalnej konstelacji Lwa i wschodząc niespełna 4 h po zmierzchu cywilnym, widoczny przez większą część nocy. W poniedziałek, oświetloną w około 70% księżycową tarczę zobaczymy blisko centrum Lwa, zaś we wtorek, niespełna 1,5 h przed północą o 10% szczuplejszy pojawi się w gwiazdozbiorze Panny, gdzie po ostatniej kwadrze nocą z środy na czwartek, zabawi do soboty wczesnym ranem, błyszcząc już tylko 30% swej tarczy. Podobnie jak w poprzednim tygodniu, również tym razem na swej drodze Księżyc nie napotka żadnej z planet.
Spośród innych astronomicznych zjawisk omawianego okresu, tym razem na uwagę zasługuje bohater naszej zagadki sprzed trzech tygodni, jeden z najliczniejszych rojów meteorów nieba północnego – Kwadrantydy. Aktywny od 28 grudnia do 12 stycznia, tegoroczne maksimum rój ten osiąga 3 stycznia około godz. 20:00, kiedy w idealnych warunkach jest szansa dostrzeżenia nawet do 120 tzw. „spadających gwiazd”. Na uwagę zasługują również pierwsze w nowym roku dogodne warunki widoczności Merkurego, którego na przełomie obecnego i następnego tygodnia można dostrzec na porannym niebie, do 7°–8° ponad południowo-wschodnim horyzontem, nawet przez nieco ponad 1 h przed cywilnym świtem.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem prosiliśmy o podanie, w których krańcach Polski – na południowym zachodzie czy północnym wschodzie – w pierwszych dniach astronomicznej zimy dnie są dłuższe. Otrzymaliśmy same poprawne odpowiedzi, informujące, że z tych dwóch rejonów dłużej trwają dnie na południowym zachodzie, a kilkoro odpowiadających zauważyło również, że dotyczy to całej południowej części naszego kraju w porównaniu z północną, co wynika z różnych szerokości geograficznych tych regionów.
A oto dzisiejsza zagadka. Rozpoczynający się właśnie rok 2024, jest rokiem przestępnym, z 29-dniowym lutym. Pytanie brzmi: którym z kolei rokiem przestępnym XXI wieku jest rok 2024?
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 4 stycznia na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl.
Życząc w całym tym roku samych pogodnych nocy oraz wszystkiego co najlepsze, zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
