Dzięki szczególnemu tym razem układowi dni tygodnia pod koniec grudnia ubiegłego oraz z początkiem stycznia tego roku, trafiło się nam kilka pod rząd tzw. długich weekendów, co pozornie skutkowało intensywniejszymi i jakby dłuższymi niż zwykle obchodami związanych z tym okresem świąt i uroczystości.
Dostosowała się również do tego pogoda, wyraźnie mniej zimowa u nas, niż zwłaszcza w północnych rejonach kraju. To jednak skutek nie tylko czynników astronomicznych, ale również atmosferycznych, nie tak rzadko nawet związanych z wydarzeniami pogodowymi mającymi miejsce na południowej półkuli naszej planety, gdzie przecież właśnie od kilku tygodni panuje lato. Według nie zawsze precyzyjnie spełniających się prognoz synoptyków, co najmniej do połowy lutego, w naszym regionie nie zaznamy typowo zimowych temperatur – z jedynym jednak wyjątkiem w pierwszej połowie tego tygodnia, kiedy to nocą termometry mogą wskazać nawet około –18°C! Głównie dla amatorów astronomii nie jest to jednak zła wiadomość, bo jeśli tylko nocne niebo nie będzie wtedy zbytnio zachmurzone, na co jest spora szansa we wtorek, w nierozedrganym mroźnym powietrzu obrazy jego obiektów będą wyraźnie ostrzejsze niż zwłaszcza podczas upałów. Wystarczy więc ciepło ubrać się i skorzystać z tych, być może najlepszych w ciągu całej tej zimy, warunków obserwacji, podczas wciąż jeszcze bardzo długich nocy.
W Katowicach, w poświąteczną niedzielę 7 stycznia, od wschodu Słońca o godz. 7:40 do zachodu o 16:00, dzień trwa 8 h 20 min, a więc już o 13 min dłużej od pierwszego dnia zimy. W kończącą ten tydzień sobotę 13 stycznia, od godz. 7:37 do 16:08 Słońce gości ponad horyzontem 8 h 31 min, czyli o kolejne 11 min dłużej. W tym tygodniu z 17,3° do 18,2°, a więc o blisko 1°, wzrasta wysokość górowania Słońca w prawdziwe południe, a łuk jego dziennej wędrówki po niebie, w stosunku do dnia zimowego przesilenia, sięga nawet prawie 2° wyżej. Stale wznoszący się odcinek ekliptyki, pokonywany w tym tygodniu przez Słońce, przebiega we wschodniej połowie gwiazdozbioru Strzelca.
Wyjątkowo regularnie jeśli chodzi o daty, przypadają w styczniu kolejne fazy Księżyca. Po ostatniej kwadrze w miniony czwartek rano, w kolejny czwartek w środku dnia przypada księżycowy nów. Podobnie będzie aż do pełni w ostatni czwartek stycznia. Na przestrzeni całego tego tygodnia, praktycznie Księżyc nie będzie zbytnio rozświetlał nocnego nieba, co może stanowić dodatkowy plus, jeśli chodzi o warunki obserwacji w pierwszych dniach tygodnia. Zatem o wszystkim zdecydować może zachmurzenie. Trasa Księżyca prowadzi w tym tygodniu od centrum gwiazdozbioru Wagi, aż do pogranicza Koziorożca i Wodnika. Na tym odcinku nasz Naturalny Satelita minie kolejno 3 planety, jednak za każdym razem w niedogodnych dla obserwacji warunkach. W poniedziałek, wprawdzie około 4 h po zachodzie Słońca, ale głęboko pod horyzontem, w południowo-zachodniej części konstelacji Wężownika spotyka się z Wenus, w podobnej konfiguracji we wtorek z Merkurym, na pograniczu Wężownika i Strzelca, zaś w środę przed południem, w zachodniej części Strzelca, ponad horyzontem minie się z Marsem, ale niestety na jasnym tle dziennego nieba.
Popatrzmy jeszcze na rozkład planet na niebie w środku tygodnia, z początkiem nocy. Krótko po zmierzchu cywilnym odszukać możemy na wieczornym niebie łącznie 4 planety, pośród których jasnością zdecydowanie dominuje Jowisz, drugi pod tym względem po 4-krotnie jaśniejszej Wenus. Na bezchmurnym niebie, nawet przy blasku Księżyca, bez trudu dostrzeżemy Jowisza około 45° ponad południowo-wschodnim horyzontem, goszczącego w południowo-zachodniej części gwiazdozbioru Barana. Z kolei w południowo-wschodnim krańcu Barana, korzystając z dobrej lornetki możemy również dostrzec, ponad 1,8 tysiąca razy ciemniejszego Urana. W południowo-zachodniej części nieba, około 25° ponad horyzontem, w samym centrum konstelacji Wodnika, bez większego trudu powinniśmy odnaleźć, 25-krotnie ustępującego jasnością Jowiszowi Saturna, zaś 21° na wschód od niego, na pograniczu Wodnika i Ryb, wymagającego raczej niewielkiego nawet teleskopu, najciemniejszego pośród planet Neptuna, górującego na wysokości 36° krótko przed zachodem Słońca. Rozglądając się również z początkiem nocy szerzej po gwiazdozbiorach południowego nieba, na zachodzie odnajdziemy jeszcze w komplecie trzy najjaśniejsze gwiazdy Trójkąta Letniego, zaś na wschodzie prawie już w komplecie Zimowy Sześciokąt, z kryjącymi się jeszcze pod horyzontem Syriuszem z gwiazdozbioru Wielkiego Psa oraz Procjonem z Małego Psa. Najmniej efektowny gwiezdny symbol minionej nie tak dawno pory roku – Jesienny Kwadrat, góruje tuż po zachodzie Słońca, wznosząc się najwyżej na 55–70 stopni ponad nasz południowy horyzont.
Pora na zagadkową część Gwiaździarni. Przed tygodniem pytaliśmy o to, którym z kolei rokiem przestępnym XXI wieku jest rok 2024? Z jednym wyjątkiem, otrzymaliśmy same poprawne odpowiedzi. Należało oczywiście policzyć wszystkie, łącznie z obecnym, lata o numerach podzielnych przez 4, jednak z wyjątkiem roku 2000, który był ostatnim rokiem XX wieku. Zatem obecny rok jest szóstym rokiem przestępnym XXI wieku.
A oto dzisiejsze pytanie: kiedy wprowadzono obowiązujący dziś system lat przestępnych? Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 11 stycznia na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl. Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
