W minionym tygodniu mogliśmy cieszyć się pogodą znacznie przyjemniejszą od przewidywań synoptyków. Zanim doczekamy się prawdziwie przedwiosennej, a zwłaszcza wiosennej aury, pewnie jeszcze nie raz będziemy pod tym względem zaskakiwani – oby częściej pozytywnie.
Jedynym co pewne, jest stopniowe kurczenie się nocy i wydłużanie dni, który to proces na naszych szerokościach geograficznych przebiega już w najszybszym w całym roku tempie. W Katowicach, w niedzielę 18 lutego, od wschodu Słońca o godz. 6:49 do zachodu o 17:08, dzień trwa 10 h 19 min, a podczas górowania, czyli prawdziwego południa astronomicznego, w ostatnich kilku tygodniach mającego miejsce 2 min przed zegarowym południem, Słońce wznosi się najwyżej, tym razem już na 28° ponad horyzont. W sobotę 24 lutego, od godz. 6:37 do 17:18 dzień potrwa już 10 h 41 min, a więc o kolejne 22 min dłużej, zaś podczas ponownie wcześniejszego górowania, o godz. 11:57 nasza Dzienna Gwiazda wzniesie się na 30,2° czyli o kolejne 2,2° wyżej niż w pierwszym dniu omawianego tygodnia. Choć z tygodnia na tydzień liczby te zdają się być wyraźnie optymistyczniejsze, nie zapomnijmy jednak, że jeszcze 4 miesiące dzielą nas od letniego przesilenia, kiedy Słońce wznosić się będzie jeszcze nieco ponad dwukrotnie wyżej, a dni będą o niemal 6 h dłuższe. Na razie, w miarę długimi, oby tylko pogodnymi nocami mogą wciąż cieszyć się miłośnicy nocnego nieba. Od północy z soboty na niedzielę do kończącej omawiany tydzień kolejnej północy z soboty na niedzielę, Słońce pokonuje liczący 7,05°, wznoszący się odcinek ekliptyki niemal w centrum gwiazdozbioru Wodnika.
Jak zwykle kilkunastokrotnie dłuższą trasę przebywa w tym samym czasie Księżyc. Tym razem rozpoczyna ją w północnej części gwiazdozbioru Byka. Po pierwszej kwadrze w miniony piątek, nocą z soboty na niedzielę, błyszczący już niemal 2/3 swej tarczy znika pod horyzontem 2,5 h przed świtem. W poniedziałek o świcie, świecący już 3/4 swej tarczy, Księżyc wkracza w granice Bliźniąt, kolejnej z dwóch najwyżej położonych konstelacji zodiakalnych, wznosząc się na niemal największą możliwą wysokość ponad równik niebieski.
Po 3 dobach, pokonawszy cały odcinek swej trasy w Bliźniętach, błyszczący już 95% tarczy Księżyc dociera do centrum gwiazdozbioru Raka, gdzie pod koniec nocy z środy na czwartek mamy szansę zobaczyć go w ciekawej scenerii, 2,5° ponad otwartą gromadą gwiazd M44 Praesepe, czyli Ul. Ostatnią dobę omawianego tygodnia nasz Naturalny Satelita spędzi w granicach gwiazdozbioru Lwa, gdzie 3,5 h po północy z piątku na sobotę minie w odległości 2,4° najjaśniejszą gwiazdę tej konstelacji – Regulusa. Już w środku dnia, w sobotę o godz. 13:30 Księżyc znajdzie się w opozycji do Słońca, co w jego przypadku nazywamy pełnią. W kończącą omawiany tydzień noc z soboty na niedzielę, już podczas zmierzchu, tuż ponad wschodnim horyzontem na bezchmurnym niebie powinniśmy zobaczyć pełną księżycową tarczę, znikającą pod horyzontem dopiero około 3 kwadransów po niedzielnym wschodzie Słońca.
Do ciekawych astronomicznych wydarzeń należy zaliczyć bliską koniunkcję dwóch najbliższych Ziemi planetarnych sąsiadek. Największe zbliżenie na niebie najjaśniejszej z nich Wenus, na zaledwie 38’ do Marsa, nastąpi w czwartek rano, niewiele ponad 1,5 h po wschodzie Słońca. Jednak, jak już niejednokrotnie wspominaliśmy, w przypadku wzajemnych koniunkcji planet, nawet kilka godzin wcześniej lub później ich układ zmienia się na ogół niezauważalnie. W tym przypadku musi to być krótko przed świtem, gdy obie planety wschodzą. Wówczas tuż ponad południowo-wschodnim horyzontem bez trudu powinniśmy odnaleźć bardzo jasny punkcik Wenus, a tuż poniżej – raczej używając lornetki – blisko 120-krotnie ciemniejszego Marsa.
Zanim przejdziemy do zagadkowej części Gwiaździarni, jak zwykle przyjrzymy się rozkładowi gwiazd i planet na naszym niebie, krótko po zmierzchu, w środku tego tygodnia. W południowej stronie nieba wzrok zdecydowanie przyciągają gwiezdne symbole obecnej pory roku. Zarówno Zimowemu Sześciokątowi, jak i stanowiącemu najbardziej wyrazistą jego część Zimowemu Trójkątowi, towarzyszy gwiazdozbiór Oriona. Najdalej na zachód usytuowany wierzchołek Zimowego Sześciokąta, najjaśniejszy w Byku Aldebaran góruje wraz z nastaniem cywilnego zmierzchu, co możemy symbolicznie uznać za nastanie zimy na naszym niebie od pierwszych chwil nocy. Ozdobę wieczornego nieba stanowią również 3 planety, pośród których od wielu miesięcy dominuje drugi po Wenus pod względem jasności Jowisz. Pozostałe dwie, które niestety dostrzeżemy dopiero z użyciem dobrej lornetki to położony 9° na wschód od Jowisza Uran oraz 7,5 krotnie jeszcze ciemniejszy, 10° ponad zachodnim horyzontem – Neptun.
W zagadce sprzed tygodnia pytaliśmy o to, w pobliżu jakiego wzajemnego układu Słońca i Księżyca może mieć miejsce niemal równoczesne przejmowanie roli Słońce oświetlającego Ziemię przez Księżyc lub odwrotnie? Na zagadkę tę otrzymaliśmy wyłącznie poprawne odpowiedzi – w zasadzie za całkowicie poprawną można uznać odpowiedź: w pobliżu pełni Księżyca, bez wnikania w wiele nie zawsze istotnych szczegółów. Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia również w okolicy opisywanej wcześniej lutowej pełni.
A oto dzisiejsze, może nieco trudniejsze pytanie, dotyczące skali magnitudo, stosowanej m.in. w określaniu jasności gwiazd i planet. Przyjmując zaokrąglone wartości wielkości gwiazdowych Syriusza: –1,0 magnitudo oraz Aldebarana: +1,0 magnitudo, proszę określić, która z tych gwiazd jest jaśniejsza i ile razy.
Odpowiedzi prosimy przesyłać do czwartku 22 lutego na adres: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl.
Zapraszam do odpowiedzi i na kolejne spotkanie w Gwiaździarni Pana Jana za tydzień.
Cotygodniowy krótki opis aktualnego wyglądu nieba nad Śląskiem. Omówienie dostępności obserwacji oraz zmian położeń Księzyca i planet w ciągu najbliższego tygodnia, wraz z szerszym omówieniem ciekawszych okresowych wydarzeń astronomicznych, dostępnych do obserwacji dla każdego – gołym okiem lub za pomocą lornetki.
Proponujemy również zagadkę astronomiczną. Spośród najaktywniejszych uczestników zagadek, każdego miesiąca typowany jest honorowy Gwiaździarz Miesiąca.
Istniejącą od 1990 roku audycję prowadzi doświadczony popularyzator astronomii Jan Desselberger.
Nowe odcinki gwiezdnej gawędy Pana Jana ukazują się w każdą sobotę wieczorem na www.radio.katowice.pl/gwiazdziarnia
Kontakt z autorem: gwiazdziarnia@radio.katowice.pl
